بدون شك سخنان معصومان و ائمه اطهارعليهم السلام همواره روشنگرمعناي آيات نوراني قرآن كريم بوده است. در اين سلسله مقالات برآنيم با مشعل فروزان بيانات حضرت امام باقرالعلوم(ع) آسمان معرفت را بشكافيم و چندگام به حقيقت نزديك شويم.
زنگار دلها

قرآن درباره مجرمان و گناهكاران جسور كه به بهانه هاي واهي ازاجابت دعوت الهي سرباز ميزنند، ميفرمايد: (كلا بل ران علي قلوبهم ما كانوا يكسبون) چنين نيست كه آنهاگمان ميكنند، بلكه كارهايشان همچون زنگاري بر دلهايشان نشسته است. (و از درك حقيقت محروم گشته اند. ) امام باقر(ع) در باره اين آيه ميفرمايد:

هيچ بنده مومني نيست مگر آنكه در قلبش يك نقطه سفيد (ونوراني) وجود دارد، پس آنگاه كه از وي گناهي سرزند، در ميانآن نقطه سفيد، نقطه سياهي ايجاد ميگردد. پس اگر توبه كند، آن سياهي رختبر ميبندد; و اگر در گناهان غوطه ور گردد، بر سياهي افزوده ميشود تا آنكه تمام سفيدي را ميپوشاند. وقتي سفيديپوشانده شد، دارنده چنين دلي ديگر هرگز روي سعادت را نخواهدديد و اين است معناي سخن خداوند كه ميفرمايد: (كلا بل ران عليقلوبهم ما كانوا يكسبون)
فروش دين به دنيا

در مورد متعددي از قرآن به آياتي برميخوريم كه يهود را به پيروي از قرآن فرا ميخواند، در يكي از اين آيات ميخوانيم: «به آنچه نازل كرده ام (قرآن) ايمان آوريد كه تاييد و تصديق كننده كتابي است كه شما با آن سروكار داريد (توارت) و نخستين كافر به آن نباشيد و آيات مرا به بهاي ناچيزي نفروشيد و تنهادر برابر من تقوا پيشه سازيد.» امام باقر(ع) در مورد شان نزول آيه فوق ميفرمايد:

براي حييبن اخطب و كعب بن اشرف و گروهي ديگر از عالمان يهود، هر ساله مجلس ميهماني بسيار مجلل ياز طرف يهوديان ترتيب داده ميشد. اين افراد راضي بنودند، باتصديق و تاييد قرآن، آن منافع را از دست بدهند. به همين جهت تورات را تحريف كرده، آياتي از آن را، كه در زمينه اوصاف پيامبر اسلام (ص) بود، به بهاي ناچيز (مجالس و يا پولهايي كه به جيب آنها سرازير ميشد.) فروختند.
درس عبرت از انسانهاي مسخ شده

همان طور كه ميدانيم روحيه سركشي و نافرماني از دستورهاي الهي و علاقه شديد به مال دنيا از ويژگي هاي يهود بوده، آياتي از قرآن بدانها اشاره كرده است، ماهيگيري در شنبه يكي ازمظاهر اين علاقه است: خداوند به يهود فرمان داده بود روز«شنبه» را تعطيل كنند; اما گروهي از آنها كه كنار دريا ميزيستند و مشمول حكم الهي بودند، دلشان نمي آمد آن روز از ماهي هاي فراوان و چشمگير بگذرند. اتفاقا روزهاي شنبه ماهي هايبيشتري مي آمد. آنها با ترفند و حيله گري روز شنبه نيز ماهيگيري ميكردند تا آنكه عذاب خدا آنها را فرا گرفت. در همين زمينه درقرآن چنين ميخوانيم: قطعا حال كساني (يهودياني) كه در روزشنبه نافرماني كردند، دانستيد. (و نيز به عذاب ما آگاه شديدكه) به آنها گفتيم: همچون بوزينگان طرد شده در آييد و آنهاچنين شدند. در آيه بعد از آن ميفرمايد: ما اين جريان را مجازات و درس عبرتي براي پيش روي آن واقعه (مابين يديها) و پشت آن(ماخلفها) قرار داديم. امام باقر(ع) در توضيح مابين يديها و ماخلفها ميفرمايد:

(مقصود از «مابين يديها»، نسل آن زمان و مراد از«ماخلفها» ما مسلمانان هستيم. يعني اين درس عبرت مخصوص بني اسرائيل نبود و همه انسانها را شامل ميشود.» در مرحله عمل روشن ميشود هر فرد چه كاره است و تنها ادعاي ايمان كافي نيست. آيا ميتوان باور كرد: كسي ايمان به خدا داشته باشد اما بادشمنان خدا دست دوستي دهد و آنها را محرم اسرار خويش سازد؟ درقرآن ميخوانيم: آيا گمان كرده ايد به خود واگذار ميشويد وخداوند كساني را كه جهاد كرده و غير از خدا و فرستاده او ومومنان محرم اسراري نگرفته اند، معلوم نميدارد؟ و خداوند بدانچه انجام ميدهيد آگاه است. امام باقر(ع) در باره آيه فوق فرمود:

جز خدا محرم اسراري نگيريد كه در اين صورت مومن نخواهيد بود. همانا هر سبب و نسب (قرابت) و محرم اسرار گرفتن و بدعت وشبه هاي بريده خواهد شد مگر آن چيزي كه قرآن آن را اثبات كرده است. (تقوا) گمان مينماييد آيا شما بگرديد بي آزمايش رها؟ نكرده خدا تا به امروز فاش مقام شما را به سعي و تلاش كدامينتان هست مومن درست كه از غير يزدان خود دستشست نگيرد دگر دوست غير از خدا بجز مومنان و بجز مصطفي به هركارتان هست يزدان خبير بود آگه از رازهاي ضمير نور نبوت و ولايت در قرآن ميخوانيم: او خدايي است كه خورشيد را مايه روشنايي وماه را نوربخش قرار داد; هو الذي جعل الشمس ضياء والقمر نورا. امام باقر(ع) در باره آيه فوق چنين ميفرمايد:

خداوند زمين را به نور محمد(ص) روشن ساخت، همانگونه كه با نورخورشيد آن را روشن گرداند. به همين جهت، محمد(ص) را به خورشيد و وصياش علي(ع) را به ماه تشبيه كرده است.
رهبري، خار چشم دشمن

حمله به رهبري امت اسلامي يكي از ترفندها و نقشه هاي اصلي دشمنان دين است كه از همان صدر اسلام در صدر توطئه هاي آنها قرار داشته است. در همين زمينه در قرآن ميخوانيم: «منافقان از آن بيم دارند كه آيه اي عليه آنها نازل شود و به آنها از اسرار درونشان خبر دهد.» (اي پيامبر به آنها) بگو: استهزا و تمسخر كنيد، خداوند آنچه را از آن بيم داريد آشكار ميسازد. و اگز از آنها بپرسي، (در توجيه كارشان) ميگويند: ما شوخي ميكرديم و بازي. بگو: آيا خدا و آيات او و پيامبرش را مسخره ميكنيد؟ بگو: عذرخواهي ديگر سودي نداريد. شما پس از ايمان آوردن كافرشديد، اگر گروهي از شما را (به خاطر توبه) ببخشيم، گروه ديگري را عذاب خواهيم كرد، زيرا آنها مجرمند. امام باقر(ع) در شان نزول آيات فوق ميفرمايد:

گروهي از منافقان در جلسه اي سري براي كشتن پيامبر اسلام(ص) نقشه كشيدند كه پس از برگشتن از جنگ تبوك در يكي از گردنه ها به صورت ناشناس كمين كنند; شتر حضرت را رم دهند و حضرت را به قتل رسانند. خداوند پيامبرش را از اين نقشه مطلع ساخت و حضرت نيز دستور داد گروهي از مسلمانان مراقب باشند تا آنها را متفرق كنند. هنگامي كه پيامبر(ص) به محل مورد نظر (گردنه) رسيد،عمار مهار شتر حضرت را در دست داشت و حذيفه از پشت سر، آن راميراند. در اين هنگام، منافقان با صورتهاي پوشيده هجوم آوردند. پيامبر(ص) به حذيفه فرمود: به صورت مركب هاي آنها بزن تا دور شوند و حذيفه نيز چنين كرد. هنگامي كه پيامبر(ص) به سلامت از گردنه گذر كرد، به حذيفه فرمود: آنها را شناختي؟ گفت: خير، هيچ كس را نشناختم. سپس رسول خدا(ص) نام همه آنها را برشمرد. حذيفه گفت: اكنون كه چنين است چرا گروهي را نميفرستي آنها را به قتل رسانند؟ فرمود: «دوست ندارم عرب بگويند هنگامي كه محمد بر يارانش پيروز شد به كشتن آنها پرداخت.»
پيشتازان عرصه جهاد را دريابيد!

افرادي كه درآمد زياد نداشتند و به قول امام خميني(ره) «ازپابرهنگان بودند» مخلص ترين ياران پيامبر اسلام(ص) شمرده ميشدند. آنها از ديار خود دل كنده، به خدا دل بسته بودند، در ميدانهاي كارزار از جان مايه ميگذاشتند و وقت نداشتند تادنبال منافع شخصي و سفرهاي تجارتي بروند و براي خود كاخ بسازند. لذا خداوند منان به مسلمانان دستور داده بود تا به اين دسته از برادران خويش كمك مالي كنند. در همين زمينه درقرآن ميخوانيم: (انفاق شما، مخصوصا بايد) براي نيازمنداني باشد كه در راه خدادر تنگناي (اقتصادي) قرار گرفته اند، نميتوانند مسافرت (تجارت) كنند. و نا آگاهان آنها را، از شدت خويشتنداري، بي نياز مي پندارند، اما آنها را از چهره هايشان ميشناسي و هرگز بااصرار از مردم چيزي نميخواهند; و هرچيز خوبي را در راه خداانفاق كنيد، خداوند از آن آگاه است. امام باقر(ع) فرمود:

اين آيه در باره «اصحاب صفه» نازل شدهاست. كنار مسجد (پيامبر(ص» روي صف هاي (سكوي بزرگي) جايداشتند... و خداوند به مردم دستور داد از كمك به اين دسته ازبردران خود دريغ نورزند. آنها نيز چنين كردند.