بازگشت

فضل و دانش امام باقر (ع)


امام محمّدباقر(عليه السلام) در دوران امامت خود، به نشر و پخش معارف دين به ويژه فقه و احكام اسلامي پرداخت و ضمن حلّ مشكلات علمي به تعليم و تربيت شاگرداني فاضل و آگاه مانند: محمّدبن مسلم، زرارةبن اعين، ابونصير، هشام بن سالم و جابربن يزيد و حمران بن اعين و بُريدبن معاويه عجلي، همّت گماشت.

آن حضرت در فضل و فضيلت، زهد و تقوا، اخلاف و معاشرت، سر آمد بزرگان بني هاشم در عصر خود بود.

آوازه علوم و دانش او چنان اطراف و اكناف پيچيده بود كه ملقّب به باقرالعلوم; يعني شكافنده دانش ها گرديد.

يكي از علماي بزرگ سنّي به نام ابن حجر هيتمي درباره او مينويسد: «محمّد باقر به اندازه اي گنج هاي پنهان معارف و دانش ها را آشكار ساخته، حقايق احكام و حكمت ها و لطايف دانشها را بيان نموده كه جز بر عناصر بي بصيرت يا بد سيرت پوشيده نيست و از همين جاست كه وي را شكافنده دانش و جامع علوم و برافروزنده پرچم دانش خوانده اند. «عبدالله بن عطا يكي از شخصيّت هاي علمي زمان امام، ميگويد: «من هرگز دانشمندان اسلام را در هيچ محفل و مجمعي به اندازه محفل محمّد بن علي(عليه السلام) از نظر علمي حقير و كوچك نديدم.» امام باقر (عليه السلام) در سخنان خود، اغلب به آيات قرآن كريم استناد مينموده و از كلام خدا شاهد مي آورده و فرموده است: «هر مطلبي را گفتم، از من بپرسيد كه در كجاي قرآن است تا آيه مربوط به آن موضوع را معرّفي كنم.»

علم بي نهايت

اول، علم و دانش: در كشف الغمة از حافظ عبد العزيز بن اخضر جنابذي در كتابش موسوم به معالم العترة الطاهرة از حكم بن عتيبه نقل شده است كه در مورد آيه إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّلْمُتَوَسِّمِينَ 1 گفت: «به خدا سوگند محمد بن علي در رديف همين هوشمندان است». ابو زرعه در مورد امام باقر عليه السلام گفته است: به جان خودم ابو جعفر از بزرگترين دانشمندان است.
محمّد باقر به اندازه اي گنج هاي پنهان معارف و دانش ها را آشكار ساخته، حقايق احكام و حكمت ها و لطايف دانش ها را بيان نموده كه جز بر عناصر بي بصيرت يا بد سيرت پوشيده نيست و از همين جاست كه وي را شكافنده دانش و جامع علوم و برافروزنده پرچم دانش خوانده اند.
ابو نعيم در حلية الاولياء نوشته است: مردي از ابن عمر درباره مسئله اي پرسش كرد.ابن عمر نتوانست او را پاسخ گويد.پس به سوي امام باقر (ع) اشاره كرد و به پرسش كننده گفت : نزد اين كودك برو و اين مسئله را از او بپرس و جواب او را هم به من بازگوي.آن مرد به سوي امام باقر (ع) رفت و مشكل خود را مطرح كرد.امام نيز پاسخ او را گفت.مرد به نزد ابن عمر بازگشت و وي را از جواب امام باقر (ع) آگاه كرد.آنگاه ابن عمر گفت: اينان اهل بيتي هستند كه از همه علوم آگاهي دارند.

در حلية الاولياء آمده است: محمد بن احمد بن حسين از محمد بن عثمان بن ابي شيبه، از ابراهيم بن محمد بن ابي ميمون، از ابو مالك جهني، از عبد الله بن عطاء، نقل كرده است كه گفت: من هيچ يك از دانشمندان را نديدم كه نسبت به دانشمندي ديگر كم دانشتر باشند مگر نسبت به ابو جعفر.من حكم را ميديدم كه در نزد او چون شاگردي ميكرد.

شيخ مفيد در كتاب ارشاد مينويسد: شريف ابو محمد حسن بن محمد از جدم، از محمد بن قاسم شيباني، از عبد الرحمن بن صالح ازدي، از ابو مالك جهني، از عبد الله بن عطاء مكي، روايت كرده است كه گفت: هرگز دانشمندي را نديدم كه نسبت به دانشمندي ديگر آگاهي هايش كمتر باشد مگر نسبت به ابو جعفر محمد بن علي بن حسين.من حكم بن عتيبة را با آن آوازهاي كه در ميان پيروانش داشت ميديدم كه در مقابل آن حضرت چونان طفلي مينمود كه در برابر آموزگارش قرار گرفته است.
ابن جوزي در تذكرة الخواص، مينويسد: عطاء ميگفت هيچ يك از دانشمندان را نديدم كه دامنه دانايي اش نسبت به دانشمندي ديگر كمتر باشد مگر نسبت به ابو جعفر.من حكم را ديدم كه در نزد آن حضرت چونان پرندهاي ناتوان بود.ابن جوزي ميگويد: «منظور وي از حكم همان حكم بن عتيبه بود كه در روزگار خود دانشمندي بزرگ به شمار ميآمد» .

اين سخن، چنان كه ملاحظه گرديد، از عطاء نقل شده و باز به همان گونه كه شنيديد ابو نعيم اصفهاني و شيخ مفيد آن را از عبد الله بن عطاء روايت كرده اند.محمد بن طلحه نيز در كتاب مطالب السؤول، اين روايت را به همين نحو نقل كرده است.البته در اين باره ملقب شدن آن حضرت به لقب باقر العلم و شهرت وي در ميان خاص و عام و در هر عصر و زمان بدين لقب كفايت ميكند.

ابن شهر آشوب در كتاب مناقب از محمد بن مسلم نقل كرده است كه گفت: من سي هزار حديث از آن حضرت پرسيدم.شيخ مفيد نيز در كتاب اختصاص، به نقل از جابر جعفي آورده است: ابو جعفر امام باقر (ع) هفتاد هزار حديث برايم گفت كه هرگز از كسي نشنيده بودم.

شيخ مفيد مينويسد: از هيچ كدام از فرزندان امام حسن (ع) و امام حسين (ع) اين اندازه از علم دين و آثار و سنت و علم قرآن و سيره و فنون ادب كه از امام باقر (ع) صادر شده، ظاهر نشده است.

ما در صفحات آينده از بزرگان مسلمان از صحابه، تابعان و فقيهان و نويسندگان و بسياري ديگر كه از علم و دانش آن حضرت بهره مند گشته اند، ياد خواهيم كرد.تحقيقا بسياري از دانشمندان از آن حضرت كسب علم كرده و بدو اقتدا نموده بودند و گفتار آن حضرت را پيروي ميكردند و از فقه و دلايل روشني بخش حضرتش در توحيد و فقه و كلام كمال استفاده را به عمل مي آوردند.

نويسنده

سيد پيمان صابري