اندرزهاي امام باقر عليه السلام به جابر بن يزيد جعفي

كتابهاي بسياري سرشار از سخنان تابناك حضرت باقر عليه السلام است. زيرا او شكافنده دانش، در خاندان رسالت بود. ولي ما در اينجا تنها به ذكر پرتوهايي از اين انوار تابناك بسنده ميكنيم باشد كه خداوند دلهاي ما را بدانها روشنايي بخشد و حقيقت جان هايمان را به ما نشان دهد و ما را به راه راست و استوار خود، رهنمون شود.

اينك با هم اندرزهاي حكيمانه امام باقر عليه السلام به يكي از اصحابش به نام «جابر بن يزيد جعفي» را از نظر ميگذرانيم كه در واقع توصيه هاي امام به همه شيعيان مي باشد:

بدان كه تو دوست و يار ما محسوب نخواهي شد تا چنان شوي كه اگر تمام همشهريانت گرد آيند و يك زبان گويند كه تو مرد بدي هستي مايه اندوه تو نگردد و اگر همه گويند تو مرد نيكي هستي موجبات شادي تو فراهم نشود.

«تو را به پنج چيز سفارش ميكنم:

- اگر مورد ستم واقع شدي تو ستم مكن،

- اگر به تو خيانت شود تو خيانت مكن،

- اگر به تو دروغ گويند تو دروغ مگو،

- اگر تو را ستودند شاد مشو،

- اگر نكوهشت كردند بيتابي مكن و در باره آنچه در خصوص تو ميگويند بينديش اگر آنچه دربارهات ميگويند در خودت ديدي بدان كه سقوط تو از چشم بيناي خداوند عزو جل در هنگامي كه براي كار درستي خشم كردي مصيبتي بزرگتر است برايت از اين كه بيم داري از چشم مردم بيفتي و اگر بر خلاف واقع گفته اند اين خود ثوابي است كه بيرنج آن را به دست آورده اي.

واي بر تو به راستي تو يكي از دزدان گناهان هستي هر آنگاه كه بر تو شهوتي يا ارتكاب گناهي رخ دهد و تو شتابان به سوي آن روي و به جهل خويش در انجام آن بكوشي گويي كه در برابر چشم خدا نيستي و يا خداوند در كمين تو ننشسته است.

بدان كه تو دوست و يار ما محسوب نخواهي شد تا چنان شوي كه اگر تمام همشهريانت گرد آيند و يك زبان گويند كه تو مرد بدي هستي مايه اندوه تو نگردد و اگر همه گويند تو مرد نيكي هستي موجبات شادي تو فراهم نشود.

امّا همواره خودت را به قرآن عرضه كن كه اگر به راه قرآن ميروي و آنچه را كه او نخواسته تو نيز نميخواهي و آنچه را كه خواسته، ميخواهي و از آنچه برحذر داشته ميترسي پس استوار باش و مژده ات باد كه هر چه درباره تو گويند، تو را زيان نرساند و اگر از قرآن جدايي پس چرا بر خود ميبالي؟! به راستي مؤمن سرسختانه مشغول جهاد با نفس است تا بر هوا و هوس نفس خويش غلبه كند.

يك بار نفس را از كژي به راستي آرد و با خواهش او براي خدا مخالف شود و بار ديگر هم نفس او را به زمين زند و پيرو خواهش او گردد و خدايش دست گيرد و از جا بلند كند و از لغزشش بگذرد و متذكر شود و از خداي بترسد توبه كند و معرفت و بنيائياش افزون شود چرا كه ترسش از او بيشتر شده است و خداوند در اين باره ميفرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُم مُبْصِرُونَ(1) ؛ به راستي چون ايمان آورندگان را از شيطان وسوسه هايي به دل رسد، هماندم خدا را به ياد آرند و بي درنگ بصيرت يابند.»
«اي جابر روزيِ اندك را از سوي خدا براي خويشتن بسيار بدان كه از عهده شكرش بايد به درآيي و طاعت افزون خود را براي خود اندك انگار تا بدين وسيله نفس را خوار داري و خود را سزاوار گذشت گرداني.

شرّ موجود را از خود به وسيله دانش حاضر دفع كن و علم حاضر خود را با عمل خالصانه به كار بند و در عمل خالص از غفلت بزرگ به نيك بيداري و هشيار بودن كناره گير و نيك بيداري را با ترس صحيح از خداوند تحصيل كن و از آرايش هاي نهاني به زندگي موجود دنيوي بر حذر باش و زياده رويهاي هوا به رهنمايي عقل محدود كن و هنگام غلبه هوا از علم راهنمايي و مدد جو و اعمال خالصانه ات را براي روز قيامت ذخيره نگهدار و با انتخاب قناعت از زياد حرص ورزيدن خودداري نما .

و با كوتاه كردن آرزو، شيريني زهد را به سوي خدا جلب كن و طناب هاي آز را به سردي يأس و نااميدي ببر .

و با خودشناسي راه خودبيني را ببند و با تفويض صحيح امور به خداوند، به آسودگي برس و با فزون ياد كردن خداوند در خلوتها به رقّت قلب دست ياب و با دوام اندوه، دل را نوراني كن و با ترس راست و صادقانه، خود را از ابليس حفظ كن.

مبادا به اميدواري دروغين دل خوش كني كه اين تو را در هراسي راست خواهد انداخت.

امام باقر عليه السلام فرمود: "سخن پاك را از هر كس كه ميگويد، فراگيريد اگر چه خود بدان عمل نميكند، زيرا خداوند ميفرمايد: «الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللهُ ؛ بندگاني كه سخنان را ميشنوند و از بهترين آن پيروي ميكنند. آنانند كساني كه خدا هدايتشان كرده است.»

و مبادا در كارها امروز و فردا كني كه اين دريايي است كه نابودشوندگان در آن غرق خواهند شد.

و مبادا غفلت كني كه اين مايه سنگدلي و از آنچه در آن عذر و بهانه اي برايت نباشد بپرهيز كه پشيمان ها به دين پناه مي آورند و به پشيماني بسيار و استغفار فراوان از گناهان گذشته ات باز گرد و با دعاي خالصانه و راز و نيازهاي شبانه از رحمت و گذشت الهي برخوردار شو، و با بسياري شكر، نعمت هاي بيشتري به سوي خود جلب كن، و با كشتن آز و طمع در پي بقاي عزت و سرفرازي باش و اين آز را با عزّت نااميدي از ميان بر و اين عزّت نااميدي را با بلند همتي به دست آر و كوتاه كردن آرزو را از دنيا توشه بردار.

و از هر فرصتي براي رسيدن به مقصود خويش سود جو و مبادا به چيزي كه بدان اطمينان نداري، اعتماد كني.

بدان كه هيچ دانشي چون سلامت جويي نيست و هيچ سلامتي همچون سلامت دل نيست و هيچ خردي همچون مخالفت با هوا نيست و هيچ فقري همچون فقر قلب نيست.
هيچ ثروتي همانند بي نيازي دل و هيچ شناختي همچون خودشناسي نيست و هيچ نعمتي مانند عافيت و هيچ عافيتي مثل يار شدن توفيق نيست و هيچ شرفي هم سنگ بلند همتي نيست و هيچ زهدي همگون با كوته آرزويي نيست و هيچ عدالتي همانند انصاف و هيچ ستمي همچون موافقت با هوا و هوس و هيچ اطاعتي به مانند انجام فرايض نيست و هيچ مصيبتي همچون بيخردي و هيچ گناهي همانند كوچك شمردن گناهت و خشنودي از حالتي كه در آن هستي، نيست و هيچ فضيلتي همچون جهاد و هيچ جهادي همانند جهاد با هوا و هوس و هيچ نيرويي همچون نيروي جلوگيري از خشم نيست و هيچ ذلّتي همچون ذلّت آز نيست و مبادا با وجود فرصت، بهره وري را از دست دهي كه اين عرصه اي است كه به اهل خود زيان ميرساند.

از هر فرصتي براي رسيدن به مقصود خويش سود جو و مبادا به چيزي كه بدان اطمينان نداري، اعتماد كني.

و نيز آن حضرت فرمود: "سخن پاك را از هر كس كه ميگويد، فراگيريد اگر چه خود بدان عمل نميكند، زيرا خداوند ميفرمايد: «الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللهُ (2)؛ بندگاني كه سخنان را مي شنوند و از بهترين آن پيروي مي كنند. آنانند كساني كه خدا هدايتشان كرده است.»

«واي بر تو اي فريب خورده چرا نمي ستايي كسي را كه به او چيزي فاني ميدهي و او به تو چيزي باقي مي بخشد. يك درهم فاني را به ده درهم، ده تا هفتصد درهم باقي بگيرد يعني چندين برابر .

واي بر تو به راستي تو يكي از دزدان گناهان هستي هر آنگاه كه بر تو شهوتي يا ارتكاب گناهي رخ دهد و تو شتابان به سوي آن روي و به جهل خويش در انجام آن بكوشي گويي كه در برابر چشم خدا نيستي و يا خداوند در كمين تو ننشسته است.

اي جوينده بهشت! چقدر خواب تو دراز و مركبت كُند و همتت سُست است.

پس واي خدايا از اين طالب و مطلوب! واي گريزنده از دوزخ! چه شتابان به سوي آتش روان هاي و چه زود خود را در آن فرو ميافكني!!»(3)