امام باقر (ع) از يك سو بزرگ خاندان علويان بود و مرجع حل و فصل مسايل آنان، چنان كه دفتر اسامي ايشان تنها در اختيار وي قرار داشت، و زماني كه عمر بن عبدالعزيز به والي مدينه دستور داد كه اسامي علويان را به دست آورد تا برخي از حقوق پايمال شده ي ايشان را بازگرداند، والي به كسان ديگري مراجعه مي كند، اما او را به امام باقر (ع) ارجاع مي دهند. و چنين است كه براي بازگردانيدن فدك به فرزندان فاطمه، عمر بن عبدالعزيز آن را تسليم امام باقر (ع) مي كند.

از سوي ديگر، شيعه هر چند در تنگناي شرايط سياسي و دوران تقيه به سر مي برد، اما جمعيت متشكل و نيروي عقيدتي آنان براي هيچ يك از حكومت ها قابل چشم پوشي نبود و خود قدرتي اجتماعي بشمار مي آمد، و منصب امامت، باقرالعلوم را در مركز رهبريت اين نيروها قرار مي داد.

سومين پايگاه مهم اجتماعي امام باقر (ع)، شاگردان و رشد يافتگان مكتب او بودند كه هر يك در محيط اجتماعي خود از نفوذي برخوردار بوده، خويش را



[ صفحه 22]



وامدار تعاليم آن حضرت مي دانسته اند.

اين سه عامل مهم، پايگاه اجتماعي نيرومند و انكارناپذيري، براي امام باقر (ع) پديد آورده بود.