از جمله ي مهمترين اهداف بررسي تاريخ زندگي امامان (ع)، نماياندن دلايل راستين امامت آنان است.

هرچند آفتاب، خود گوياترين گواه خويش است، اما از آن جا كه جايگاه امامت با ويژگي هايي كه شيعه بدان معتقد مي باشد، جايگاهي بس رفيع و والا است، و از آنجا كه خط امامت، استمرار خط رسالت است و امام مي بايست همانند پيامبر (ص) مورد اطاعت قرار گيرد، و سخن و عمل و تقرير و تأييد او حجت باشد، اين همه، مسأله ي امامت را به صورت يك عقيده ي استراتژيك و سرنوشت ساز در آورده است.



[ صفحه 27]



اهميت موضوع امامت و نقش آن در حيات اجتماعي و دين امت اسلامي، مي طلبد كه اين عقيده ي بنيادين، همواره بر پايه ها و دلايلي روشن و متقن استوار باشد. تا نه منكران را توان انكار باشد و نه فرصت طلبان مقامجو را قدرت ادعاي امامت!

امامت، بدان معنا كه شيعه معتقد است بر دو پايه ي اساسي مبتني است:

الف - گزينش و تأييد از سوي مبدأ وحي.

ب - لياقت ها و شايستگي هاي معنوي، اخلاقي و علمي.

گرچه، صرف برگزيده شدن فرد از جانب خداوند، خود دليلي كافي و قانع كننده خواهد بود، اما تصريح به اصل لياقت و شايستگي، نمايانگر اين حقيقت است كه انتخاب الهي، بي ملاك و بي حساب و گزاف نمي باشد.

بررسي كامل و همه جانبه ي اين مطلب بايد در مبحث امامت عامه جستجو شود، اما در اين بررسي، كه هدف طرح دلايل امامت باقرالعلوم (ع) مي باشد به اشارتي اكتفا بايد كرد.

نخستين منبع معتبر در شريعت اسلامي، قرآن و سپس سنت پيامبر (ص) است.

آن دسته از آيات قرآن كه بر امامت معصومين (ع) دلالت دارد، معمولا در بحث امامت عامه مطرح مي باشد؛ زيرا ويژگي آيات ياد شده اين است كه در متن آن ها با صرف نظر از شأن نزول و تفسير و توضيح پيامبر (ص) نام هيچ يك از امامان (ع) مطرح نيست، و براي شناخت مصاديق واقعي آن بايد از روايات و نصوص نبوي (ص) بهره جست؛ چه، به تصريح خود قرآن، سخن پيامبر (ص) چونان فرمان وحي حجت و معتبر است.

«و ما ارسلنا من رسول الالطياع باذن الله» [1] .

ما هيچ رسولي را نفرستاديم مگر بدان منظور كه در پرتو اجازه ي خدا، مورد اطاعت قرار گيرد.

«من يطع الرسول فقد اطاع الله». [2] .



[ صفحه 28]



هر كس رسول خدا را اطاعت كند، در حقيقت خدا را اطاعت كرده است.

دلايل قرآني در اين زمينه فراوان و اصل اين مطلب از نظر دانشمندان اسلامي - اهل سنت و شيعه و... - قطعي و مورد قبول است.

بر اين اساس، در بررسي دلايل امامت امام محمد باقر (ع)، نخست به روايات نبوي مي پردازيم و در پرتو آن به ساير ادله نظر خواهيم داشت، و تحقيق را اين گونه پي مي گيريم:

1- روايات پيامبر اكرم (ص) در زمينه ي تعيين دوازده امام براي مردم، پس از خويش.

2- روايات نقل شده از پيامبر اكرم (ص) در زمينه ي امامت ابوجعفر، باقرالعلوم (ع).

3- شهادت و گواهي جابر بن عبدالله انصاري بر بشارت پيامبر (ص) به تولد باقرالعلوم (ع) و امامت وي.

4- تصريح امام سجاد (ع) بر امامت باقرالعلوم (ع).

5- سخناني از امام باقر (ع) درباره ي امامت خويش و ادامه ي خط امامت تا دوازدهمين امام.