شرايط عصر امام باقر (ع) هر چند براي قيام مسلحانه عليه زمامداران فاسد مساعد نبود و امام باقر (ع) اصلاح امت را در راهي ديگر مي جست تا زمينه هاي لازم براي تحولات مثبت فراهم آيد، اما در اين رهگذر، هرگز از تبليغ ارزش جهاد و شهادت و زنده نگاه داشتن روح غيرت و حميت و ايثارگري در امت اسلامي غفلت نورزيد.

امام باقر (ع) در اهتمام به نقش جهاد و مبارزه ي مسلحانه در دفاع از ارزش هاي الهي مي فرمايد:

ارزش ها همه و همه در شمشير و در لوا و سايه ي شمشير نهفته است [1] .

و نيز فرمود:

تمام خوبي ها همه ي ارزش ها بر پيشاني اسب هاي ميدان نبرد، نقش بسته است و اين حقيقت تا پايان عمر جهان ثابت و تغييرناپذير خواهد بود [2] .

امام (ع) با بيان جمله ي اخير اعلام مي دارد كه در هيچ مقطعي از تاريخ بشر، حفظ ارزش ها و حيات دين و تحقق عدالت و اجراي حق، بي نياز از مبارزه و درگيري با عناصر فاسد و ستم پيشه نيست.

يعني هيچگاه جامعه بشري از وجود فسادانگيزان، استثمارگران، حق ستيزان و ظالمان خالي نخواهد بود و صالحان و مؤمنان از تعدي آنان ايمني نخواهند يافت، مگر در پرتو شمشير، كه سمبل مبارزه ي مسلحانه است.

امام باقر (ع) در عمل نشان داد كه نخستين حركت در مسير اصلاح جامعه، حركت فكري و علمي است، ولي با توجه به واقعيت جريان هاي اجتماعي، و با توجه به اين كه هرگز همه ي مردم اهل منطق و برهان نيستند و جز قدرت، چيزي آنان را بر جاي خود نمي نشاند، اگر مصلحان در يك دست قلم و كتاب دارند، بايد در



[ صفحه 160]



دست ديگر سلاح و شمشير داشته باشند وگرنه هرگز به مقصد نخواهند رسيد.

آن حضرت، در بزرگداشت امر جهاد و شهادت مي فرمايد:

پدرم - علي بن الحسين (ع) - هميشه اين سخن را از رسول خدا (ص) نقل مي فرمود: هيچ قطره اي در نزد خداوند از قطره ي خوني كه راه او ريخته شده باشد، محبوبتر نيست [3] .

و نيز مي فرمود:

مردي به حضور رسول خدا (ص) رسيد و گفت: من به شدت شيفته ي جهاد هستم.

پيامبر به او فرمود: پس در راه خدا به جهاد برو؛ زيرا اگر كشته شوي، به زندگي واقعي راه خواهي يافت و نزد خدا روزي خواهي داشت، و اگر در مسير جهاد بميري، پاداش تو از سوي خدا تضمين شده است و اگر از جهاد سالم بازگردي، از تمام گناهانت پاك شده اي [4] .