براي شناخت صحيح شخصيت سياسي - اجتماعي امام باقر (ع) و تبيين شيوه هاي عملي آن حضرت، قبل از هر چيز بايد شرايط سياسي - اجتماعي عصر آن امام را مورد بررسي قرار داد؛ زيرا هر موضعگيري و هر سخن، با ظرف زماني و شرايط خاص آن بايد مورد توجه قرار گيرد، تا داوري درباره ي آن به درستي صورت پذيرد.

براي اين منظور، به ترسيم جو كلي حاكميت ها در آغاز شكل گيري خلافت، سپس به تشريح و تفصيل برخي از زمينه هاي مورد نياز مي پردازيم.