از آن جا كه اسلام دين عقل و فطرت است و قوانين و احكام آن كمترين تضاد با عقل سليم و فطرت صحيح ندارد، بلكه يكي از اهداف آن، واداشتن مردم به فكر و آشكار ساختن گنجينه هاي پنهان دانش و عقل بر توده ها است، نه تنها انسان ها را از تفكر و تعمق درباره ي حقايق هستي و معارف ديني باز نداشته، كه آنان را به شدت تشويق كرده است.

در روزگاري كه دورماندگان از كوثر ولايت، و جدا شدگان از معارف اهل بيت، از پاسخ به شبهات و پرسش هاي ديني جامعه فرومانده و تنها راه پوشاندن جهل خود و حفظ دين ظاهري مردم را، ممنوعيت ژرف انديشي در حقايق ديني مي ديدند و هر كسي كه درباره ي مبدأ و معاد و جبر و اختيار و... مطلبي مي پرسيد، وي را ملامت مي كردند و پرسش هاي او را بدعت در دين و حرام مي شمردند، [1] يا پاسخ هايي نامعقول به او ارائه مي داشتند، امام باقر (ع) به عنوان وارث علم پيامبر (ص) و حجت خدا بر خلق، مردم را به تعقل فرا مي خواند، و ارزش هاي والاي عقل و ايمان متكي بر تعقل و تفكر و شناخت را مطرح مي كرد و مي فرمود:

خداوند چون عقل را آفريد، او را مورد بازپرسي قرار داد، به او فرمان داد: پيش



[ صفحه 249]



آي و او پيش آمد، سپس فرمان داد: باز گرد! و او بازگشت. آن گاه خداوند فرمود: به عزت و جلالم سوگند! كه هيچ آفريده اي نزد من محبوبتر از تو نيست و تنها بندگاني را از عقل كامل بهره مند مي سازم كه دوستشان بدارم. هان! همه ي امر و نهيهاي من تنها متوجه تو است و فقط تو را بر تخلف ها و گناهان مجازات كرده و بر اطاعت و بندگي، پاداش مي دهم. [2] .

امام (ع) در بياني ديگر مي فرمايد:

در روز قيامت، خداوند هر انساني را به اندازه ي عقلي كه به وي عطا كرده است، مورد حسابرسي و سنجش قرار مي دهد. [3] .