قلب - به معناي آن حقيقتي كه مركز معارف و ادراك آدمي است و نه آن عضو مادي بدن كه با انبساط و انقباض خود خون را در بدن به گردش وا مي دارد. در انسان ها داراي تفاوت و گوناگوني است. و يكي از جنبه هاي خودشناسي، شناخت حالات روحي و خصلت هاي قلب مي باشد.

امام باقر (ع) مي فرمايد:

قلب ها بر چهار گونه اند:



[ صفحه 292]



1- قلبي كه در آن نفاق و ايمان به هم آميخته است.

2- قلب واژگون.

3- قلب مهر شده و مسدود.

4- قلب نوراني و درخشان.

اما قلب مهر شده - كه در آن حق راه نمي يابد - قلب منافق است.

و قلب نوراني، قلب مؤمن است.

و قلب واژگون، قلب مشرك است.

و قلب داراي ايمان و نفاق، قلب گروهي بود كه در طائف مي زيستند اگر بر نفاق مردند هلاك شده و اگر بر ايمان جان سپردند نجات يافته اند. [1] .

امام (ع) درباره ي قلبي كه در آن ايمان و نفاق با هم وجود دارد، اشاره به مصداقي در محيط آن عصر كرده است ولي از توضيح آن حضرت استفاده مي شود كه اين گروه داراي اين مشخصه بوده اند كه گاهي در ميدان ايمان حضور مي يافته اند و زماني تحت وساوس دروني و بيروني گرفتار نفاق در دين مي شده اند و سعادت و شقاوت آنان بدان بستگي داشته است كه در كدام حال از ايمان يا نفاق مرگشان سر رسيده باشد. و چنانچه دقت شود، حال بسياري از مردم اين گونه است يعني در قلبشان ايمان و نفاق به گونه اي آميخته با يكديگر وجود دارد.