انسان در زندگي اجتماعي با روحيه ها و سليقه ها و گرايش هاي مختلف مردم روبرو است و چنانچه بخواهد با همه ي سليقه ها و گرايش هايي كه با وي هماهنگي ندارند، به مقابله و انكار بپردازد، صحنه ي زندگي بر او تنگ خواهد شد و منزوي خواهد گرديد. از اين رو لازمه ي حضور در جامعه و حتي اصلاح مفاسد مردم، نيازمند رعايت نرمش و تحمل برخي حركت هاي جاهلانه و مغرضانه ي آنان است.

امام باقر (ع) مي فرمايد: جبرئيل نزد پيامبر (ص) آمد و گفت: اي محمد! پروردگارت تو را درود مي فرستد و مي گويد: با بندگان من مدارا كن. [1] .

يكي از زمينه هاي مدارا با مردم اين است كه آنچه از حد درك و استعداد آنان برتر است با ايشان در ميان گذاشته نشود، زيرا در ميان گذاشتن حقايق والا با كساني كه طاقت و ظرفيت آن را ندارند، موجب ستيزه جويي آنان با ارزش ها مي شود.

امام باقر (ع) مي فرمايد:

در تورات - در بخش مناجات هاي خدا با موسي (ع) - چنين آمده است:

اي موسي، سر مرا در سينه ات پنهان دار و در برخورد با مردم، و در روبرويي با دشمنان من و دشمنان خودت، مدارا پيشه كن. و رفتاري نداشته باش كه بر ملا ساختن اسرار من، بدگويي و ناسزاگويي آنان را متوجه من سازي - زيرا اگر چنين كني



[ صفحه 312]



در حقيقت تو نيز در ناسزاگويي همراه آنان خواهي بود. [2] .

در سخني ديگر امام مي فرمايد:

خداوند عزوجل رفيق است (رفق و مدارا با خلق دارد) و رفق را دوست دارد و پاداشي كه در برابر رفق و مدارا مي دهد در برابر جبر و ستيز (هر چند براي خير باشد) نمي دهد. [3] .

بنابراين پيگيري يك هدف ارزشمند - مثلا امر به معروف و نهي از منكر - اگر همراه با رفق و ملايمت و نرمش باشد نزد خداوند محبوبتر از موردي است كه همراه با غلظت و خشونت صورت گيرد و چه بسا سر آن، تأثيري باشد كه رفق و مدارا در كارآيي عمل و برنامه بر جاي مي گذارد. چنان كه آن حضرت در روايتي ديگر به اين نكته اشاره كرده است:

رسول خدا فرمود: همانا، رفق، رأفت و نرمش همراه هيچ چيزي نخواهد بود مگر اين كه بر وزانت و زيبايي و جاذبه ي آن مي افزايد و از هيچ عملي جدا نخواهد بود مگر اين كه موجب عيب و نقص آن عمل مي گردد. [4] .

در روايتي ديگر نيز از رسول خدا (ص) چنين نقل فرموده است:

اگر رفق (ملايمت و نرمش با ديگران) مخلوقي مجسم بود، ديده مي شد كه هيچ آفريده اي از آفريده هاي خداوند به زيبايي و نيكويي آن نيست. [5] .



[ صفحه 313]