معارفي كه ارزاني عترت مي شود داراي مراتب و مراحل است. عترت نيز به تناسب درك و ظرفيت مخاطب خويش معارف و باورها در اختيار ديگران مي گذارند. اين گونه نيست كه با هر كس هر گونه سخن و معرفتي را در ميان گذارند. همان گونه كه در مورد پيامبران آمده كه به مقدار درك مخاطبان خويش سخن مي گويند، انا معاشر الانبياء امرنا ان نتكلم الناس علي قدر عقولهم. [1] عترت نيز در سخن گفتن با مخاطبان



[ صفحه 119]



خويش ظرفيت افراد را در نظر مي گيرند، آنگاه سخن مي گويند.

به طور قطع ظرفيت ها با يكديگر متفاوتند. مردم در درك و فهم يكسان نيستند. اميرالمؤمنين عليه السلام مي فرمايد: قلب ها، ظرفيت ها مي باشند و برترين آنها وسيع ترين آنهاست، ان هذه القلوب اوعية فخيرها اوعاها. [2] .

باقر العلوم عليه السلام در اين راستا مي فرمايد: سخن ما مراتب دارد. هر كس ظرفيت تحمل هر سخن از سخنان ما را ندارد. برخي بايد ظرفيت به مقدار ظرفيت پيامبر و فرشتگان داشته باشند، تا معارف ما را بر تابند، يا جابر ان حديثنا صعب مستعصب امرد ذكوان وعر اجرد لايحتمله و الله الا نبي مرسل او ملك مقرب او مؤمن ممتحن، «سخن ما سخت تر از سخت است. در عين حال بي پرده و شفاف است. سخنان ما را سه گروه بر مي تابند: پيامبران مرسل، فرشتگان مقرب درگاه خدا و مؤمنان آزمون يافته».

آنگاه فرمود اگر سخني از ما شنيديد و ظرفيت درك آن را داشتيد، خدا را به اين نعمت سپاس گزار باشيد. و اگر ظرفيت آن را نداشتيد مراقب باشيد انكار نكنيد، علم آن را به ما واگذار نماييد، فردوه الينا اهل البيت. [3] .

همچنين مي فرمايد: ظرفيت هاي مؤمنان با هم متفاوتند، ان المؤمنين علي منازل. [4] آنگاه در ادامه مي فرمايد كسي كه توان مرحله اول را دارد، نمي توان انتظار كشش مرحله دوم را از وي داشت و كسي كه توان مرحله دوم را دارد، نمي توان انتظار كشش مرحله سوم را داشت....

اين روش مي آموزد كه وقتي ظرفيت ها متفاوت هستند و هنگامي كه



[ صفحه 120]



معارف مشتمل بر مراحل و مراتب مي باشند، صاحب سخن و نيز صاحب قلم همواره درك و فهم و سطح مخاطب خويش را بايد در نظر بگيرد. و در سطح آن سخن گويد. در غير اين صورت نه رعايت ارزش مخاطب را نموده و نه ارزش معارف را پاس داشته است؛ كه امام صادق عليه السلام فرمود حكمت و معرفت را اگر به غير اهلش بسپاري به حكمت ستم نموده اي و اگر از اهلش دريغ كني به آنان ستم روا داشته اي، فلا تمنعوها اهلها فتظلموهم. [5] .