نيت و تصميم جوهر رفتار انسان را شكل مي دهد. هر رفتاري مشتمل بر اسكلت و روح مي باشد. اسكلت رفتار انسان همان نمايي است كه در بيرون وجود انسان مشاهده مي شود. ليكن جوهر و حقيقت رفتار بازگشت به نيت دورني وي دارد. در آثار ديني ارزش و اعتبار رفتار به نيت و تصميم كه حقيقت رفتار است، بازگشت دارد؛ انما الاعمال بالنيات. [1] .



[ صفحه 125]



«اعمال و رفتار انسان را نيت ساماندهي مي كند.» نية المؤمن خير من عمله. [2] «نيت و تصميم انسان مؤمن بهتر از رفتارش مي باشد.» پيام اين روايات اين مي تواند باشد كه حقيقت و جوهر رفتار انسان را نيت وي شكل مي دهد.

با توجه به اين نكته تصميم بر هر كار نقش محوري در وجود شخص پديدار مي سازد. نيت تأثيرگذار در تمام وجود انسان مي گردد. شادابي و نشاط و پژمردگي و افسردگي را نيت پديدار مي سازد. انجام كار و باز ايستادن از كار را نيت كارساز است. خواب و بيداري انسان را نيز نيت نقش آفريني مي نمايد.

باقر العلوم عليه السلام نقش محوري نيت و عزم انسان را اين گونه بيان مي كند: بنده خدا هنگامي كه مي خواهد بخوابد براي بيدار شدن، هر لحظه اي كه اراده كند، همان هنگام خداي سبحان فرشتگان خويش را مأمور مي سازد تا بيدارش كنند، عن ابي جعفر عليه السلام ما نوي عبد أن يقوم أية ساعة نوي فعلم الله ذلك منه الا و كل به ملكين يحركانه تلك الساعة. [3] «هيچ بنده اي نيت نمي كند كه در وقت معين از خواب بيدار شود مگر اين كه خداي سبحان دو فرشته را مأمور مي سازد تا در همان لحظه اي كه نيت كرده وي را حركت دهند و از خواب بيدارش كنند».

در رهنمون هاي ديگر عترت اين نكته اضافه شده كه انساني كه تصميم دارد در فلان لحظه بيدار شود آخرين آيه سوره كهف را در هنگام خواب قرائت كند. از زبان امام صادق عليه السلام اين گونه رسيده است كه هيچ بنده اي نيست كه آخرين آيه سوره كهف را هنگام خوابيدن قرائت كند، مگر اين



[ صفحه 126]



كه درهمان هنگام كه نيت نموده است بيدار خواهد شد، ما من عبد يقرء آخر الكهف الا تيقظ في الساعة التي يريد. [4] اما در رهنمود باقر العلوم عليه السلام اين نكته وجود ندارد، بلكه محور سخن نيت انسان است، كه انسان نيت كند كه در فلان لحظه بيدار شود، بيدار خواهد شد.

البته اين نكته نيز نبايد پنهان باشد كه اين ويژگي براي نيت هر انسان نيست. بلكه اين ويژگي نيت انسان هاي پاك و مصمم كه بر انديشه هاي خويش كاملا اشراف دارند و از آشفتگي ها بدور هستند، مي باشد. نه هر انسان پريشان و سست و بي اراده. و شايد تعبير به «عبد» در روايت هم به همين نكته اشاره باشد كه فردي عبد و بنده شايسته خداست كه نيت وي اين گونه كارساز مي تواند باشد. كه نيت انسان شايسته و بنده خاص خدا همانند زنگ بيداري وي مي باشد، كه هر لحظه كه نيت نموده باشد، همان لحظه بيدار خواهد شد.