دوران زندگي به خصوص زمان رهبري و امامت باقر العلوم عليه السلام (از سال 94 تا سال 114) هم زمان با دوران اقتدار حاكميت «حزب عثمانيه» يعني بني اميه مي باشد. اين زمان كه بيشتر آن هم با دوران امامت علي بن الحسين (عليهما السلام) نيز مي باشد، اوج اقتدار و شكوه و رجزخواني حزب عثمانيه است. در اين زمان قدرت حاكميت اين حزب سرتاسر كشور پهناور اسلامي را فرا گرفته است. در جامعه وسيع اسلامي هيچ حكومتي معارض و چالشگر به جز قريب يك دهه حكومت عبدالله بن زبير در حجاز و فرمانروايي مختار در عراق شكل نگرفته است.

در اين زمان سلطه حزب عثمانيه گستره پيدا كرده است و اين حزب با اقتدار كامل با حمايت از جريان هاي اجتماعي همسو و هم گراي خويش به حكومت داري پرداخته است.

طبيعي است در اين دوران بيشترين فشار سياسي و اجتماعي متوجه جريان هاي مخالف و چالشگر حزب عثمانيه خواهد بود. و چون اين زمان مشابه زمان امام سجاد عليه السلام است، و در نوشتار «امام سجاد عليه السلام الگوي زندگي» با اوضاع آن زمان قدري آشنايي فراهم آمده است؛ در اين فرصت، هم براي آشنايي كامل تر از آن اوضاع و هم براي آگاهي و اشراف به موضع گيري هاي امام باقر عليه السلام به بررسي بيشتر اوضاع زمان حضرت در فرايندهاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي مي پردازيم، تا راه براي تحليل موضع گيري هاي اجتماعي حضرت هموارتر گردد.

بررسي جريان هاي اجتماعي باقر العلوم عليه السلام نيز همانند امامان پيش از وي در دو محور شكل مي گيرد. محور نخست جريان هاي اجتماعي مخالف



[ صفحه 136]



اهل بيت (عليهم السلام)؛ كه عمده ترين آنها جريان بزرگ اجتماعي است كه از زمان خلافت عثمان شكل گرفت و به دست معاويه ساماندهي شد، و در طول دوران بني اميه تداوم يافت. از اين جريان اجتماعي مي توان با عنوان حاكميت «حزب عثمانيه» نام برد.

محور دوم جريان هاي اجتماعي كه آنها نيز توان مند و چالشگر حزب عثمانيه به شمار مي رفتند. عمده ترين اينها هم جريان اجتماعي است كه به همت عترت پديدار شد و تشكل همسوي اهل بيت (عليهم السلام) را ساماندهي نمود و هر كدام از امامان تلاش كردند اين جريان را حراست و توسعه دهند.

اين موضوع مهم را در دو بخش مي توان تحقيق و تحليل نمود؛ بخش نخست اقدام ها و چالشگري حزب عثمانيه عليه فرهنگ وحي و عترت؛ بخش دوم اقدام هاي اجتماعي و فرهنگي عترت و چالشگري اهل بيت (ع) در برابر حزب عثمانيه. اينك تحقيق بخش نخست.