زمان بعد از رحلت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم را مي توان گفت زمان بحران امور فرهنگي جامعه اسلامي به شمار مي رود؛ زيرا از يك جانب نقل گفتار رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم به بهانه هاي واهي از جانب دستگاه حاكميت ممنوع مي شود. از جانب ديگر حديث سازان و دروغ پردازان دنياطلب، فرصت را غنيمت شمرده، تا توانستند احاديث مفتول و بافتگي و ساختگي فراهم ساختند و به زبان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و نيز عترت آويختند! آن حقيقتي كه رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم پيش بيني و پيش گويي نموده بود تحقق يافت كه: ايها الناس قد كثرت علي الكذابة. [1] «دروغ پردازان بر من زياد خواهند شد.» امام صادق عليه السلام نيز



[ صفحه 148]



مي فرمايد: ان الناس اولعوا الكذب علينا. [2] «مردم در دروغ بستن به ما، حريص هستند.» و نيز فرجام اين كار را هشدار داد، فمن كذب علي متعمدا فليتبوء مقعده من النار ثم كذب عليه من بعده، [3] «هر كس عمدا بر من (رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم) دروغ ببندد جايگاهش آتش است؛ اين دروغ پردازي در سطح گسترده انجام گرفت.» اين اقدام در قرن اول و نيز نيمه اول قرن دوم شكل گرفت. اين دوران، دوران بحران فرهنگي است؛ زيرا از يك جانب دفن كردن صدها حديث از رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم در سينه ها و آنگاه از سينه ها در قبرستان ها شكل مي گيرد! از جانب ديگر نشر هزاران حديث ساختگي از زبان حضرت و عترت و گاهي هم از زبان برخي صاحبان موقعيت ديني و اجتماعي رواج مي يابد. اين دو محور بحران زا موجب هاله اي از ابهام و پوشاندن ابرهاي تاريك بر اذهان مردم مي شود. مردمي كه به دين خويش قريب العهد بودند، اين گونه دسيسه ها در آسيب رساني به فرهنگ آنان خطر آفرين به حساب مي آيند.

با بررسي اين دو گزينه و شفاف شدن اين دو موضوع، نوبت به بررسي نقش آفريني فرهنگي باقر العلوم عليه السلام فرا خواهد رسيد. و نقش برجسته عترت به خصوص دو امام، باقر العلوم و صادق آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم بر خوانندگان شفاف خواهد شد. بر اين اساس سه محور مهم بايد بررسي و تحقيق شود؛ نخست ممنوعيت نقل احاديث رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم بعد از رحلت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و پي آمدهاي آن. دو ديگر نشر احاديث ساختگي و بازتاب و تأثيرگذاري آن. سوم اقدام هاي فرهنگي عترت آل رسول صلي الله عليه و آله و سلم براي نجات فرهنگ ديني از چنگال



[ صفحه 149]



اين بحران؛ به خصوص تلاش هاي دو امام همام (باقر العلوم و صادق آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم) كه البته در اين نوشتار تنها به اقدامات فرهنگي امام باقر عليه السلام خواهيم پرداخت. مجموع اين سه قسمت، بقيه ي بخش چهارم اين نوشتار را شكل مي دهند.