همان گونه كه يادآوري شد، بيشترين تراكم فشار از سوي حزب عثمانيه در جهت فروپاشي تشكل همسوي اهل بيت (ع) شكل مي گرفت. زيرا كه بيشترين خطر از جانب اين تشكل متوجه حاكميت بني اميه بود. به همين خاطر تلاش هاي پر ثمر و مستمر عترت براي حراست و تداوم اين جريان معطوف مي باشد. هر كدام از امامان با توجه به ويژگي هاي زمان خودشان تدبيرهاي متناسب در چالشگري عليه ترفندهاي مخالفان انديشيده و با كاربرد آن تدبيرها توانسته اند از هويت تشكل حراست نموده و تشكل را از بحران هاي اجتماعي و فرهنگي عبور دهند.

شكوفايي موقعيت اجتماعي باقر العلوم عليه السلام كه در بخش پيشين اشاره شد، گواه صادقي بر اين مدعي مي باشد. امام از آن گونه موقعيت برتر بهره مند بودند، كه در حجاز و نيز عراق كه دو مركز اصلي پايگاه ديني و اجتماعي مسلمانان را شكل مي دادند؛ بهترين موقعيت از آن عترت بود. امام باقر عليه السلام در هر اجتماعي كه آشكار مي شد، چه در مدينه و چه در مكه و حتي در شام پايتخت تباهي، انبوه شيفتگان دور امام را احاطه مي كردند و از دانش و فضل حضرت بهره مي بردند. امام در عراق پيامبر و امام مردم عراق معروف بود. در حجاز و ديگر مناطق يادگار رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و وارث دانش رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و باقر العلوم لقب داشت.



[ صفحه 218]



به نظر مي رسد امام همام براي حراست از اين تشكل و تداوم جريان بزرگ اجتماعي كه برغم حزب حاكم چالشگري مي نمود، بيشترين توجه را به تحكيم پايه هاي فرهنگي اين تشكل معطوف داشته است. غني ساختن فرهنگ، معارف، احكام و تأسيس مدارسي كه فرهنگ قرآن و عترت را با شكوه تر بارور سازد، تربيت شاگردان و فرزانگان بي شمار، بيان فضايل محوري آل رسول صلي الله عليه و آله و سلم بزرگترين تلاش ها را در اين راستا شكل مي دهد.

خطر آفرين ترين بحران در زمان باقر العلوم عليه السلام بحران فرهنگي؛ يعني آشكار شدن بدعتها و انتشار احاديث ساختگي و چهره سازي برغم عترت و ترويج فرهنگ تباهي بود، كه امام در برابر آنها با فرهنگ غني كوثر، معارف قرآن و عترت به چالش برخاست.

امام با داير نمودن حوزه هاي فقه و فرهنگ و تربيت شاگردان، اين تشكل را از نظر فرهنگي پايدار ساخت. به گونه اي كه طوفان تهاجم هاي فرهنگي دشمن، در آن تأثيرگذار نشد. اين همان حراست و ساماندهي تشكل همسوي عترت است، كه از جانب امام شكل مي گيرد.