يكي ديگر از ابعاد تلاش هاي فرهنگي باقر العلوم عليه السلام گفتمان هايي است كه حضرت با دانشمندان و رؤساي مذاهب و نيز گروه هاي منحرف داشتند. اين مناظره ها گاهي براي برخي اهداف شوم، از جانب حاكمان اموي ترتيب داده مي شد و گاهي نيز به انگيزه هاي فرهنگي خود حضرت چنين محافل را ترتيب داده و در آن شركت مي نمودند.

در اين گفتگوها طرف هاي مقابل مغلوب دانش حضرت مي شدند و حقانيت موضع گيري هاي امام هم بر طرف مقابل و هم بر همگان شفاف مي شد. امام همام با اين گفتمان ها باورهاي محوري تشيع و نيز فروع فقهي و معارف را مطرح مي ساخت و پندارهاي گروه هاي منحرف و موضع گيري هاي باطل آنان را رسوا مي نمود. در اين گفتمان ها، گستره ي



[ صفحه 263]



دانش حضرت بر همگان آشكار مي شد و به اثبات مي رسيد كه لقب زيباي «باقر العلوم عليه السلام» زيبنده ي حضرت مي باشد.

در مناظره و گفتمان خويش با حسن بصري كه معتقد بر تفويض (واگذاري كار انسان به انسان) بود، بي پايگي پندارهاي وي را آشكار ساخت. [1] .

همچنين عبدالله بن نافع از پيروان خوارج در مدينه به حضور حضرت مي رسد. درباره رفتار علي عليه السلام با خوارج از وي مي پرسد. امام فرزندان مهاجرين و انصار را فرا مي خواند، آنگاه خود در جمع انبوه جمعيت حاضر مي شود. امام در گفتگو با وي پندارهاي غلط ايشان و باطل گرايي وي را آشكار مي سازد. و موضع حق اميرالمؤمنين عليه السلام را مبرهن مي سازد. [2] .

همچنين در گفتمان با نافع بن ازرق از هواداران خوارج، موضع حق خويش را شفاف مي سازد. [3] هنگامي كه قتاده از بصره با 40 سؤال به حضور امام در مدينه مي رسد، امام با وي به گفتگو مي پردازد. قتاده آن چنان تحت الشعاع عظمت امام قرار مي گيرد، كه اعتراف مي كند در نزد هيچ كس تاكنون اين گونه احساس حقارت نكرده بودم. هنگامي كه امام عظمت عترت را آشكار مي سازد، قتاده مي گويد اين خانه تنها سنگ و گل نيست، همان خانه اي است كه خداي سبحان آن خانه را بلند مرتبه و بلند آوازه نموده است، اذن الله ان ترفع و يذكر فيها اسمه. [4] .



[ صفحه 264]



هنگامي كه حضرت را به شام احضار نمودند، محفل بزرگي از جانب مسيحيان ترتيب داده شده بود كه اسقف بزرگ مسيحيان در آن شركت داشت. امام در چنين محل با شكوه كه انبوه جمعيت مسيحي در آن حاضر بودند، شركت مي كند. قسيس سؤال هاي متفاوت از خواركي هاي بهشتيان و كيفيت زندگي آنان و نيز درباره «عزير» پيامبر و ساير موضوعات از امام مي پرسد كه جواب هاي امام وي را به شگفتي وا مي دارد. [5] اين موارد نيز برخي از تلاش هاي فرهنگي باقر العلوم عليه السلام مي باشد.

اينها برخي از موارد تلاش هاي فرهنگي باقر العلوم عليه السلام است كه مورد پژوهش قرار گرفت. البته نه تلاش هاي فرهنگي حضرت به اين مقدار بسنده است و نه تلاش هاي اجتماعي؛ كه در بخش پيشين مورد تحقيق قرار گرفت. بلكه اين محورها نمونه هايي اندك در اين ميدان گسترده مي باشد. و شايد راهگشا و آغازي روشن و شفاف براي محققان و انديشمندان باشد تا در پيمودن اين مسير، همت بيشتر گمارند. تحقيق جامع به فرصت نگاشتن چندين جلد كتاب نيازمند است، تا انديشه و رفتار عترت شفاف تر بر همگان نمايان شود و شاخص هاي عترت الگوي رفتاري شيفتگانشان باشند.

سلام خدا و فرشتگان خدا و همه پاكان بر ارواح پاكشان و درود بي پايان الهي بر رهروان راهشان.



[ صفحه 265]