از وصيت امام باقر (ع) به جابر بن يزيد جعفي: تو را به پنج عمل در برابر مردم سفارش مي كنم، اگر ستم شدي بر آنان ستم مكن، اگر به تو خيانت شود تو خيانت مكن، اگر به تو دروع گويند تو خشمگين مشو، اگر تو را مدح گفتند شاد مشو و اگر تو را نكوهش كردند بي تابي مكن و در آنچه در مورد تو گفته مي شود انديشه كن اگر آنچه درباره ات گفته اند، در خود ديدي بدان كه سقوط تو از چشم بيناي خداوند عزوجل در هنگامي كه براي امر درستي خشم كردي مصيبتي بزرگ تر است برايت از اينكه بيم داري از چشم مردم بيفتي، و اگر برخلاف واقع گفته اند اين خود ثوابي است كه بي رنج به دست آورده اي. بدان كه تو دوست ما محسوب نشوي تا چنان گردي كه اگر تمام همشهريانت گرد آيند و يك زبان گويند تو مرد بدي هستي، مايه ي اندوه تو نگردد و اگر همه گويند تو مرد خوبي هستي، بدان شاد نشوي. اما خود را برابر قرآن بدار، اگر به راه قرآن مي روي و آنچه را قرآن نخواسته نخواهي و آنچه را خواسته بخواهي و از آنچه بيم داده بترسي، پابرجا و استوار باش و خوشحال باش كه هر چه درباره ات گويند زياني به تو نمي رساند و اگر از قرآن جدا و دوري، پس براي چه بر



[ صفحه 38]



خود مي بالي؟ به راستي مؤمن سخت متوجه جهاد با نفس است تا بر خواهشهاي نفساني خويش چيره آيد. يك بار نفس را از كژي به راستي آورد و با خواهشهاي او به خاطر خداوند، مخالف شود و بار ديگر هم نفس او را به زمين زند و پيرو هوس او گردد و خدايش دست او را گيرد و از جايش بلند كند و از لغزشش چشم فروبندد و او هم يادآور شود و توبه كند و بترسد پس خدا هم بر بينايي و شناخت او بيفزايد چون ترسش افزون شده است. و همين است كه خداوند فرمايد: چون اهل تقوا را از شيطان وسوسه و خيالي به دل فرارسد همان دم خدا را بياد آرند و همان لحظه بصيرت و بينايي پيدا كنند. [1] .

اي جابر! روزي اندك را از جانب خدا بسيار حساب كن، كه از عهده ي شكرش بايد به درآيي و طاعت بسيار خود را براي خداوند كم بگير تا نفس را خوار داري و خود را در معرض عفو خداوند قرار دهي. شر موجود در خود را به وسيله ي علم حاضر دفع كن. و علم حاضر خود را همراه با عمل خالص به كار بند و در عمل خالص از غفت بزرگ به سخت بيدار بودن كناره گير و بيداري سخت را با ترس درست از خداوند به دست آر و با استفاده از راهنمايي خرد، جلوي زياده روي هوا را بگير و هنگام چيرگي هواي نفس، با طلب هدايت از دانش، باز ايست و عمل خالص را براي روز جزا نگه دار، با انتخاب قناعت از حرص پرهيز كن، با كوتاه كردن آرزو شيريني زهد را به دست آور، با سردي نوميدي اسباب طمع از مردم را قطع كن، با خودشناسي راه خودبيني را ببند، با واگذاري درست امور به خداوند آسايش و راحتي خود را مهيا كن، با ذكر بسيار در خلوت رقت قلب را بخواه و نورانيت قلب را بادوام اندوه به دست آور و با ترسي راستين خود را از شيطان حفظ كن، مبادا اميد دروغين داشته باشي كه تو را در ترسي راستين خواهد انداخت. مبادا در كار تأخير روا داري كه در اين دريا هالكان غرقه شوند، مبادا غفلت كني كه غفلت مايه ي سنگدلي است. از سستي در آنچه كه عذري برايت نباشد بپرهيز كه پشيمانها بدان پناه برند، از گناهان گذشته به واسطه ي پشيماني و استغفار بسيار بازگرد و با برگشت صادقانه به درگاه الهي به رحمت و گذشت او درآويز و اين رجعت صادقانه را با دعاي خالص و مناجات در شبهاي تار به دست آور. با شكر بسيار، فزوني نعمت را به سوي خود جلب كن و با كشتن طمع، بقاي عزت را بجو و خواري طمع را با عزت يأس از مردمان دفع كن و عزت يأس را با بلندهمتي به دست آر و با كوتاه كردن آرزو، از دنيا توشه برگير و در هر فرصت به مقصود خود پيشي گير. مبادا به چيزي كه از آن ايمن نيستي، اعتماد كني.

بدان كه هيچ دانشي چون سلامت جويي، و سلامتي چون سلامت قلب، و عقلي مانند



[ صفحه 39]



مخالفت با هوي، و فقري چون فقر قلب، و ثروتي چون بي نيازي نفس، و دانشي چون خودشناسي، و نعمتي مانند عافيت، و عافيتي چون مساعدت توفيق، و شرفي چون بلندهمتي، و زهدي چون كوتاهي آرزو، و عدلي چون انصاف، و ظلمي چون همدستي با هوي، و طاعتي چون اداي فرايض، و مصيبتي چون بي عقلي، و گناهي چون كوچك شمردن گناه، و خشنودي به حالتي كه در آني، و فضيلتي چون جهاد، و جهادي چون مجاهده با هوي، و نيرويي چون جلوگيري از خشم، و ذلتي مانند ذلت طمع، نيست. مبادا فرصت را از كف دهي كه اين ميداني است كه براي اهل آن زيان به بار مي آورد.

و نيز آن حضرت فرمود: گفتار نيكو را از هر كه گفت، فرابگيريد، زيرا خداوند مي فرمايد: كساني كه سخن را مي شنوند و از بهترينش پيروي مي كنند آنانند كه خداوند هدايتشان كرده است. [2] .

واي بر تو اي مغرور! آيا ستايش نمي كني كسي را كه دنياي فاني را بدو مي دهي و او در مقابل اجر باقي به تو مي دهد يك درهم ناپايدار و فاني را به ده تا هفتصد درهم باقي و پاينده عوض دهد. واي بر تو! به راستي كه تو يكي از دزدان گناهان هستي هر آنگاه كه بر تو شهوتي روي آورد يا ارتكاب گناهي رخ دهد به سوي آن شتاب ورزي و با جهل خود بدان اقدام كني و دست بدان بيالايي، گويا در چشم خدا نيستي يا آنكه خداوند در كمين تو ننشسته است. اي خواهنده ي بهشت! چقدر خوابت دراز و مركبت كند و همتت سست است. بر خدايت باد از اين خواسته و خواهنده. و اي گريزنده از دوزخ! مركبت چقدر تند به سوي آن مي شتابد و چه دستاوردي داري كه تو را در آن فرومي اندازد.