در صـفـحـات گـذشـتـه ، وضـعـيـت فرهنگي دوره امام باقر عليه السلام ، عواملي كه گسترش ‍ فـعـاليـتهاي فرهنگي را اقتضا داشت و اسبابي كه باعث تفرقه و تشتّت اعتقادي و عقيدتي مي شد، تشريح گرديد. در چنين شرايطي ، مسؤ وليت امامت امت بر عهده حضرت باقر عليه السلام بـود و ايـشان وظيفه داشت فرهنگ و معارف ناب اسلامي در زمينه هاي قرآن ، تفسير، كلام و فقه را در اخـتـيـار جـامـعـه قـرار دهـد و امام نيز به اين وظيفه و واجب همت گماشت و در مدت دو دهه امامت خويش توانست بسياري از احكام و معارف اسلامي را نشر دهد.

دستور العمل آسماني

امامان عليهم السلام برگزيدگان خاص خداوند براي حفظ و بيان دين بودند و دستورالعملهاي مـتـعـدد از جـانـب خـداونـد و پـيـامـبـر تـعيين كننده وظيفه آنان بود. يكي از آنها سفارش و وصيتي مـخـصـوص و مـكـتـوب بـود كـه از جـانـب خـداونـد و بـه وسـيـله جـبـرئيـل عـليـه السـلام بـر پـيـامـبـر نـازل شـد. در ايـن وصـيـّتـنـامـه دوازده دسـتـور العمل سر به مهر وجود داشت كه هر كدام مربوط به يكي از امامان بود و پيامبر از جانب خداوند مـاءمـور بـود كـه آن را بـه جـانـشـيـن خـود عـلي بـن ابـي طـالب عـليـه السـلام تـحـويل دهد تا وي بعد از رحلت پيامبر مهر مخصوص خويش را بردارد و بدانچه در آن نوشته شـده عـمـل كـنـد و سـپـس بـه جـانـشـيـنـش ، امـام حـسـن عـليـه السـلام ، تـحـويـل دهـد و وي نيز بعد از عمل به دستورالعمل مربوط به خود، آن را به جانشينش امام حسين عليه السلام تحويل دهد و همينطور تا به امام زمان عليه السلام برسد.

در آن وصيت آسماني خطاب به امام باقر عليه السلام آمده بود:

(فَسِّرْ كِتابَ اللّهِ وَ صَدِّقْ اَباكَ وَ وَرِّثِ ابْنَكَ الْعِلْمَ وَ اصْطَنِعِ الاُْمَّةَ وَ قُلِ الْحَقَّ فِي الْخَوْفِ وَ الاَْمْنِ وَ لاتَخْشَ اِلا اللّهَ).(262)

كـتـاب خـدا را تفسير كن و پدرت را تصديق فرما و علم دين را به پسرت ميراث ده و با امت به نيكي رفتار كن و در مواقع خوف و خطر و امنيت ، حق بگو و از غير خدا مترس .

در دسـتـور العـمـل ديـگـري نـيـز امـام بـاقـر عـليـه السـلام از جـانـب رسـول خـدا مـاءمـوريـت بـسـط و گـسـترش فرهنگ اسلامي را عهده دار مي شود. پيامبر (ص ) به جابر بن عبدالله انصاري مي فرمايد:

(اي جـابـر بـزودي فـرزند اين فرزندم (با اشاره به امام حسين (ع ) را خواهي ديد وقتي او را درك كـردي سـلام مـرا بـه او بـرسـان و بـه او بـگـو: اي شـكـافـنـده عـلوم ، عـلم را بـشـكـاف .).(263)

خـدا و پـيـامـبـر با اين فرامين وظيفه امام باقر (ع ) را تعيين كردند و اوضاع و شرايط نيز چنين وظيفه اي را اقتضا مي كرد و امام باقر عليه السلام با توجه به اين سفارشها و اقتضاي زمان بـه بـيـان معارف ، تفسير قرآن ، حديث و فقه پرداخت و ميراثي غني و پربار از خود بر جاي نـهـاد. بـه خـواست خدا فعاليتهاي امام باقر عليه السلام را در زمينه هاي تفسير قرآن ، فقه و حديث بررسي مي نماييم .