امام باقر(عليه السلام) جايگاه ويژه و وارسته اي براي فقه و تعميق در آن و به اصطلاح تفقه در دين انگاشته و فرد فقيه در دين را شخصيتي ممتاز و برجسته در دين معرفي مي نمودند و مي فرمودند: «مُتِفَقِّهٌ في الدّينِ أشَدُّ عَلَي الشَّيطانِ مِن عِبادةِ ألفَ عابِدٍ»؛ يك فقيه در دين براي شيطان از عبادت هزار عابد بالاتر و خطرناك تر است. [1] .

ايشان ضمن تشويق و ترغيب ديگران به تفقه در دين مي فرمودند: «در حلال و حرام [خدا] تفقه كنيد تا از «اعراب» [باديه نشين] نباشيد.» [2] .

همچنانكه خداوند متعال در رابطه با ناداني و جهل اعراب باديه نشيني كه به سختي اسلام را مي پذيرفتند، فرمود: «الأعرابُ أشَدُّ كُفراً وَ نِفاقاً»؛ [3] اعراب [باديه نشين] كفر و دورويي شان بيشتر است. اگر چه اين روايت به طور مستقيم دلالت بر اجتهاد ندارد، اما از آن جا كه بن مايه اصلي آن تفقه در دين است، مي توان گفت كه به گونه اي تلويحي به ترغيب و تشويق مردم براي به دست آوردن آن اشاره دارد. از اين رو، امام باقر (عليه السلام) نسبتاً در اين زمينه به اصحاب و نزديكان خود سخت گير به نظر مي رسيدند و گاه با تهديد زمينه هاي تحريك آنان را براي دنبال كردن اين سنت فراهم مي آوردند و مي فرمودند: «اگر جواني از جوانان شيعه را نزد من آورند كه دنبال تفقه در دين نباشد، او را تنبيه خواهم كرد». [4] كه از اين مطلب به خوبي حساسيت و اهميت موضوع فهميده مي شود. امام با تبيين شرايطي خاص براي تفقه و چار چوب ايفاي نقش يك فقيه، فقيه راستين را فردي ساده زيست و متمايل به آخرت معرفي نمودند.

در اين راستا، روزي فردي از امام مسأله اي را مي پرسد و امام پاسخ او را مي گويد. مرد از پاسخ امام تعجب كرده و مي گويد: نظر فقها چيزي غير از اين است [كه شما فرموديد]. امام در پاسخ مي فرمايند: «وَيْحَكَ إنَّ الفَقِيهَ الزّاهِدُ في الدّنيا، الرّغبُ في الآخِرة و المُتَمَسِّكُ بِسُنَّةِ النَّبي (صلي الله عليه و آله)»؛ واي بر تو! (آيا فقيه را اين گونه مي پنداري؟) فقيه راستين كسي است كه دوري گزين از دنيا، راغب به امر آخرت و تمسك كننده به سنت پيامبر (صلي الله عليه و آله) است. [5] .