بازگشت

اهل قياس


تفكري بسيار خطرناك كه در زمان امام باقر و امام صادق عليهما السلام تولد يافت و زمينه ي بسياري از بدعت ها و انحرافات عملي گرديد، مسئله ي عمل به قياس (مقايسه ي احكام خدا با يكديگر) و استحسان بود. بازگشت اين دو امر، در حقيقت به ِعمال نظر شخصي و سليقه اي در دين خدا و خروج از دستورالعمل پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم است. مبتكر قياس، ابوحنيفه بود و بعد از او پيروانش آن را گسترش دادند. امام باقر عليه السلام در پاسخ اين تفكر فرمود:

انّ السُّنّة لاتقاس و كيف تقاس السّنّة و الحائض تقضي الصيام و لاتقضي الصلاة؛ [1] سنت و احكام شرعي از طريق قياس، قابل شناخت نيست. چگونه مي توان قياس را ملاك قرار داد با اينكه زن حائض پس از دوران حيض مي بايست روزه را قضا كند؛ ولي قضاي نماز بر او واجب نيست (با اينكه اهميت نماز در اسلام بيشتر است).

حضرت در سخني ديگر به زرارة سفارش فرمود:

يا زرارة ايّاك و اصحاب القياس في الدين. فانّهم تركوا علم ما وكلوا به و تكلفوا ما قد كفوه، يتأولون الاخبار و يكذّبون علي الله عزّوجلّ؛ [2] اي زراره! از كساني كه در كار دين به قياس پرداخته اند بپرهيز؛ زيرا آنان از قلمرو تكليف خود تجاوز كرده اند. آنان آنچه را مي بايست فراگيرند، كنار نهاده و به چيزي پرداخته اند كه به آنها واگذار نشده است. روايات را به ذوق خود تجزيه و تحليل كرده و تأويل مي كنند و بر خدا دروغ مي بندند.

آن حضرت مي فرمود:

ادني الشّرك ان يبتد الرجل رأياً فيحب عليه و يبغض عليه؛ [3] كمترين مرتبه شرك اين است كه شخصي نظريه اي را از پيش خود (بدون حجت شرعي) بنيان نهد و همان نظر را ملاك حب و بغض و داوري ها قرار دهد.

محمد بن طيار از اصحاب امام باقر عليه السلام مي گويد: امام باقر عليه السلام به من فرمود: آيا تو با مردم به بحث مي پردازي؟

گفتم: بلي.

امام فرمود: آيا هرچه از تو مي پرسند تو به هر حال پاسخي در قبال آنان ارائه مي كني؟

گفتم: بلي.

حضرت فرمود: پس در چه زمينه سكوت كرده و علم و دانش واقعي آن را به اهلش (اهل بيت عليهم السلام) ارجاع مي دهي؟! [4] .

در اين بيان، امام عليه السلام به محمد بن طيار يادآور شد كه: هيچ فردي جز معصومين عليهم السلام نبايد خود را در مرحله اي فرض كند كه مي تواند به اتكاء رأي و انديشه ي خود، همه پرسشها را پاسخ دهد و آنجا كه نتوانست، به تمثيل و تشبيه و قياس متكي گردد؛ بلكه انسان مؤمن بايد همواره در مسائل مبهم به مفسران واقعي قرآن و اهل بيت رسالت عليهم السلام رجوع نمايد.


پاورقي

[1] المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقي، ج 1، ص 338، المجمع العالمي لأهل البيت (ع).

[2] بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 2، ص 309، دار احياء التراث العربي.

[3] همان، ص 304.

[4] همان، ص 304.