پيشوايان پاك، طبق شرايط زماني و مكاني هركدام به وظيفه ي الهي زمان خود عمل كردند به گونه اي كه اگر هر امام به جاي ديگري بود همان وظيفه را دنبال مي كرد.

پس از شهادت امام حسين عليه السلام، حضرت امام زين العابدين عليه السلام كه در اوج قدرت طاغوتي بني اميه قرار گرفته بود، شرايط بسيار سخت و دشواري را در پيش رو داشت چرا كه هر روز دشمنان اسلام و اهل بيت پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم به بهانه اي عده اي را به قتل مي رساندند.

بدين جهت امام چهارم هرگز شرايط زماني امام حسين عليه السلام را نداشت و مي بايد طوري عمل مي كرد كه هم اسلام را حفظ مي كرد و هم ريشه بني اميه را مي سوزاند.

تا اين كه دولت بني اميه بر اثر طغيان بيش از حد، و قتل و غارت مردم و شهرها رو به ضعف گذارده و مردم نسبت به جنايت آنها كاملاً واقف گرديدند.

در برهه اي از زمان زمينه ي يك نهضت علمي گسترده اي آماده گرديد كه پرچمدار اين نهضت امام محمدباقر عليه السلام بود. يعني آن شخصيتي كه پيشاپيش، رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم درباره اش سخناني به جابر بن عبدالله انصاري فرموده بود.

به راستي او دارنده ي علم پيامبران، شكافنده ي علوم بود و به همين جهت بود كه صحابه ي بزرگواري همانند جابر دست امام محمد باقر عليه السلام را مي بوسد و در محضرش دو زانو نشسته و از دانش وسيعش بهره مي برد.

و بزرگان علم و ادب در برابر او احساس كوچكي و حقارت مي كردند.

آن امامي كه در زمان خود علم دين را شكافت و از راز و رمز ديگر علوم، تشنگان حقيقت و جويندگان علم را با خبر ساخت. آن امامي كه هيچ فقيه نامداري و هيچ مفسر بزرگواري و هيچ فيلسوف عالي مقامي و هيچ متكلم مشهوري جرأت سخن گفتن و يا اظهار نظر در محضرش نداشته است.

آري، اين امام بزرگوار با اين خصوصيات و سوابق علمي مورد تأييد پيامبر و امامان عليهم السلام پيش از او، كه وصي اوصياء و وارث علم انبياء بود، وارد چنين عرصه اي شد و با جديت تمام كاروان علم و دانش را در زمان خود سرپرستي كرد.

و همين حضور باعث شد تا شيفتگان علم و معرفت از هر سو به مدينه هجوم آورده و در اين نهضت علمي جديدي كه امام حركت آن را آغاز كرده بود، فعالانه شركت نموده و خود را در كنار ديگر شاگردان امام عليه السلام قرار دهند.

صفحاتي كه در پيش روي شما است مروري است بر شخصيت علمي امام محمد باقر عليه السلام كه از ديدگاه پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم و امام زين العابدين عليه السلام و صحابه و تابعين و ديگر صاحب نظران بررسي شده و در آخر، نيم نگاهي به توليد علم امام شده است.

به اميد آنكه طرح عظيم «موسوعه امام محمد باقر عليه السلام» را كه از سال 1395 ق. آغاز كرده ام به پايان رسانده و تقديم مشتاقان علم و معرفت كنم. ان شاءالله.