1.احسان و تفضل مردم را ناديده نگيريد، بلكه متقابلا جواب دهيد؛ اين موضوع را خداوند متعال در قرآن مجيد فرموده:

(هل جزاء الاحسان الا الاحسان ( [1] .

امام صادق عليه السلام در بيان آيه ي مذكور چنين مي فرمايد: اين آيه، شامل كافر و مؤمن، يا خوب و بد - هر دو - مي شود. اگر كسي به انسان احساني نمود، بايد جبران كرد، و اين خود يك نوع سپاسگزاري است؛ چنان كه امام رضا عليه السلام مي فرمايد: «من لم يشكر المنعم من المخلوقين لم يشكر الله عزوجل» [2] .

2. فرمايش امام محمد باقر عليه السلام كه «هر كس كار خير و خوبي انجام دهد، در حقيقت براي خود كرده است «، اين درس را به ما مي دهد كه نتيجه ي اعمال به خود انسان برمي گردد، و نيز انسان به واسطه ي



[ صفحه 71]



كار خير و عمل صالح، خود را بيمه مي كند؛ البته اثر وضعي هم در زندگي شخصي و اجتماعي انسان دارد، و نهايتا خداوند متعال پاداش و جزاي خير به او خواهد داد، و بهترين معامله را با او خواهد كرد.

در قرآن مجيد آمده است:

(اني جزيتهم اليوم بما صبروا أنهم هم الفائزون) [3] .

من امروز آن ها را براي صبر و استقامتشان پاداش دادم، و آنان رستگار و پيروزند.

3. در قسمتي ديگر از اين وصيت آمده است: بيش تر توجهت به كساني باشد كه تو بر آن ها برتري داري و آن ها براي انجام كاري به تو مراجعه مي كنند؛ سعي كن محروم برنگردند، و اين خود يكي از اقسام شكرگزاري از نعمت هاي الهي است.

از اين رو در حديثي از امام صادق عليه السلام ذكر شده كه فرمود: براي تسكين خاطر و اندوه خود، همواره به كسي نظر كن كه نصيبش از نعمت هاي الهي كم تر از تو است، تا شكر نعمت ها را به جا آوري، و براي افزايش نعمت خداوند، شايسته باشي و استحقاق بيش تري براي عطاياي الهي داشته باشي.

ابن وهب مي گويدكه امام صادق عليه السلام فرمود: كسي كه سه كار انجام دهد، از سه موهبت محروم نخواهد شد:

1. كسي كه دعا كند، از استجابت آن بهره مند مي گردد؛

2. كسي كه شكر كند، بر نعمتش افزوده مي شود؛



[ صفحه 72]



3.كسي كه توكل كند، امورش سامان مي يابد.

سپس، براي هر كدام از موارد فوق، به آيه اي از قرآن استدلال كرد و فرمود: آيا قرآن كتاب خداوند متعال را خوانده اي؟

كه در مورد اول فرمايد:

(أدعوني استجب لكم) [4] .

مرا بخوانيد تا (دعاي) شما را اجابت كنم.

و در مورد دوم مي فرمايد:

(لئن شكرتم لأزيدنكم) [5] .

اگر شاكر و سپاسگزار خدا باشيد، قطعا بر نعمت شما مي افزايم.

و در مورد سوم مي فرمايد:

(و من يتوكل علي الله فهو حسبه) [6] .

و هر كس بر خدا توكل كند، پس خدا او را كافي است و امرش را كفايت مي كند [7] .

به اين ترتيب، مي بينيم امامان ما در وعظ و ارشاد مردم از آيات قرآن بهره مي گرفتند، و گاه - مثل حديث فوق - آيات قرآن را ذكر مي كردند، كه گفتارشان با كلام خدا آميخته باشد و در نتيجه بهتر اثر كند.



[ صفحه 73]