1. در زندگي خود به گونه اي عمل كنيم كه جلوه گري خاصي نداشته باشيم. به عبارت ديگر، از مطرح شدن در اذهان عمومي فاصله گرفته، آمد و شد خود را علني نسازيم. حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «در بين مردم و جامعه باش، ولي از افكار و



[ صفحه 89]



راه هاي مردم بپرهيز» [1] و در كلام حكما آمده: استر ذهبك و ذهابك و مذهبك [2] يعني: دارايي، رفت و آمد، و مرام و عقيده ي خود را - حتي المقدور - براي همگان آشكار نكن.

و در روايت ديگر آمده است كه «اوليا و بندگان صالح خدا در بين مردم هستند، ولي هميشه مخفي مي باشند.» [3] كاملا آشكار است كه مخفي بودن، هرگز به معناي پنهان شدن در گوشه اي و عزلت گرفتن نيست، بلكه به معناي زندگي معمولي داشتن و دوري از مورد توجه قرار گرفتن مي باشد.

2. نوع برخورد ديگران با ما نبايد موجب شود از مرز عدالت خارج شويم. اين مطلب طي پنج توصيه ي زير آمده است:

الف. اگر بر تو ستم شد، ظلم و ستم مكن؛

ب. اگر خيانت ديدي، تو به كسي خيانت مكن؛

ج. اگر دروغ شنيدي، تو به كسي دروغ مگو؛

د. اگر كسي تو را مدح و ثنا كرد، شاد مشو؛

ه. اگر كسي تو را مذمت و نكوهش نمود، بي تابي مكن.

3. هميشه كوشش كنيم كه خود را بهتر بشناسيم و خدا را از خود راضي كنيم. مراقب باشيم از رحمت و لطف الهي دور نشويم؛ از چشم مردم افتادن اهميت ندارد؛ به قول شاعر:



يا رب نظر تو برنگردد

برگشتن روزگار سهل است



4. هميشه با قرآن (اين كتاب و فرمان الهي) انس داشته باشيم و به



[ صفحه 90]



فرمانش عمل كنيم و زندگي خود را در مسيري كه قرآن فرموده قرار دهيم. كاري به مدح و ذم ديگران نداشته باشيم؛ همان كاري را انجام بدهيم كه خداوند از ما خواسته است.

5. جهاد با هواي نفس را كه جهاد اكبر است، فراموش نكنيم. چنانچه خلافي و يا معصيتي از ما سر زد، فورا توبه كنيم، تا از قافله ي نور دور نشويم.

6. تقوا را رعايت كنيم و در مسير متقين بوده، از مكر و حيله ي شيطان برحذر باشيم.

7. هميشه بر نعمت هاي الهي شاكر بوده، خود را در مسير اطاعت خداوند قرار داده، و عبادات و اعمال خويش را فقط براي خدا انجام دهيم.

8. هميشه بيدار و هوشيار باشيم و از غفلت (كه خطر بزرگي براي ماست - دوري كنيم.

9. بهترين راهنما براي ما علم و عقل است، از اين دو نعمت الهي كمال استفاده را برده، كوشش كنيم كه خيرمان به ديگران برسد.

10. اعمالي را براي روز جزا ذخيره كنيم، كه در آن روز خيلي نيازمند خواهيم بود.

11. زندگي را با قناعت همراه كنيم، و از حرص و طمع - كه منشأ ذلت و خواري است - دوري نماييم. پيغمبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: عزيز است كسي كه قانع باشد، و ذليل است هر كه حريص و طماع باشد [4] .

12. آرزوهاي خود را محدود كرده، زاهدانه زندگي نماييم.



[ صفحه 91]



همچنين از عجب و تكبر و خودخواهي - كه اين هر سه منشأ بدبختي و بيچارگي است - دور باشيم.

13. تندرستي و عافيت از بزرگ ترين نعمت هاي الهي است. كوشش كنيم تندرست و سالم باشيم، زيرا حفظ صحت از واجبات است. در حديث شريف آمده است:

(نعمتان مجهولتان الصحة و الأمان) [5] .

دو نعمت ارزشمند است كه اهميت آن ها براي مردم ناشناخته است: عافيت و سلامت، و در امن و امان بودن.

14. مراقب سلامت روح و قلبمان باشيم. در همين زمينه پيغمبر اسلام صلي الله عليه و آله مي فرمايد: به درستي كه در درون هرجسمي قطعه گوشتي به نام قلب قرار گرفته است؛ اگر آن را به سلامت نگه داشتي، هميشه سالم خواهي بود، اما چنانچه قلبت فاسد و تاريك شد، همه چيز تو فاسد و تاريك خواهد شد.

15. از فرصت ها نهايت استفاده را ببريم و بر ذكر خدا مداومت داشته باشيم. هر كس به ياد خدا باشد، خداوند متعال هم به ياد او خواهد بود، و در نتيجه شيطان از او دور خواهد شد.

16. به گونه اي رفتار كنيم كه محبوب خداوند متعال باشيم، و در انجام اعمال خير عجله نماييم، زيرا شيطان با امروز و فردا كردن، توفيق انجام كار خير را از انسان مي گيرد.

17. مبادا در كارهاي خداپسندانه غفلت كنيم، كه مايه ي قساوت قلب مي شود.



[ صفحه 92]



18. هميشه به خداي متعال اميد داشته باشيم، تا از رحمت بي انتهاي او بهره مند شويم. در حيث قدسي آمده است:

لأقطعن أمل كل مؤمل غيري [6] .

اميد هر كس به ديگري را قطع مي كنم، جز اميد به خودم.

19. مقداري از شب را به نماز و دعا و مناجات و راز و نياز با خداي تبارك و تعالي اختصاص دهيم و اطمينان داشته باشيم كه اهميت به نماز نافله ي شب - كه 11 ركعت است - بركات عجيبي در دنيا و آخرت دارد.

20. دايم شكر نعمت هاي الهي را به زبان بياوريم، زيرا با اين عمل، نعمت بيش تري را جلب مي كنيم، و البته خداوند، بندگان شاكر را بسيار عزيز مي دارد؛ در قرآن هم آمده است:

(لئن شكرتم لأزيدنكم) [7] .

21. تا مي توانيم بايد به فكر آخرتمان باشيم. در اين دنيا، توشه و ذخيره فراهم كرده، خود را آماده ي سفر آخرت نماييم، و بدانيم عزت و ذلت، و حيات و مرگ به دست تواناي خداوند متعال است.

23. در انجام فرايض الهي كوشش كنيم، زيرا عزت دنيا و آخرت در پيروي از دستورات ديني است، پس در اين راه كوتاهي نكنيم. در بين مردم عادلانه رفتار نماييم و انصاف داشته باشيم.

24. بدانيم هيچ ظلم و تعدي به اندازه ي پيروي از هواي نفس براي صاحبش ضرر ندارد و خسارت به بار نمي آورد.



[ صفحه 93]



25. هيچ غم و غصه اي بالاتر از گناه و معصيت نيست. از اين رو حضرت اميرالمؤمنين علي عليه السلام فرمود: از مرگ نترس؛ از گناهي كه مرتكب شده اي بترس.

26. از جهاد در راه خدا غفلت نكنيم و بدانيم بالاترين جهاد، جهاد اكبر ناميده شده كه مبارزه با هواي نفس است.