و ان الباقر بن علي ركني

محمد و هو ركن الامين



محمد بن علي باقر العلوم شه دين كه داغ بندگيش از ازل به جبهه كشيد

يا اباجعفر يا محمد بن علي ايها الباقر يابن رسول الله (ص) انا توجهنا و استشفعنا و توسلنا بك الي الله و قدمناك بين يدي حاجاتنا يا وجيها عندالله اشفع لنا عندالله.

اللهم صل علي محمد بن علي باقر العلم و امام الهدي و قائد اهل التقوي و المنتخب من عبادك. اللهم و كما جعلته علما لعبادك و مستودعا لحكمتك و مترجما لوحيك و امرك بطاعته و حذرت من معصيته فصل عليه يا رب افضل ما صليت علي احد من ذرية انبيائك و اصفيائك و رسلك و اوليائك يا رب العالمين.



[ صفحه 159]



دوازده سپهر امامت در مدت 270 سال دانشگاه اسلامي را ايجاد نمودند و توسعه داده و به حد اعلاي امكان و تصور معارف دين را نشر و تعليم و تعميم دادند.

اگر اين بروج ولايت را از نشر جنبش علمي تقسيم كنيم بايد به سه دوره منقسم كرد.

دوره اول كه چهار مهر درخشان دانشگاه اسلام را افتتاح كردند مواجه با جهالت و ضلالت و جنگها و ماجراجوئيها و كارشكني ها و جعل احاديث و خصومت هاي دامنه داري شد كه موفق به درس و تدريس نشدند حضرت اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام باب مدينه علم و درياي متلاطم دانش و بينش براي مردم مسلمان فرمود كه سلوني قبل ان تفقدوني و هر كس مي آمد پرسش داشت دست به اقيانوس علم و فضيلت مي يافت اما دشمني حزب اموي مانع نشر اين معارف دين گرديد.

حضرت امام حسن و امام حسين و زين العابدين هم در اين تحولات سياسي و انقلابات فكري مواجه با قوي ترين نيروي مكار و حيله گر و سرسخت ترين ستمكار و بيدادگر بودند و در قيام ملوكانه خويش همين قدر توانستند مقام خود و غاصبيت معاويه و جور و جفاي او را اثبات نمايند.

اين چهار امام در بناء و استوار ساختن اركان دانشگاه اسلام وظيفه امامت را انجام دادند و توجه جهان بشريت را به برنامه علمي و ديني و اخلاقي اسلام جلب كرده و با نهضت خونين حسين بن علي عليه السلام نهضت علمي و جنبش فكري ايجاد شد و حضرت سجاد هم در خلال راز و نياز خود متن تاريخ گذشته و مكنونات خويش را بيان فرمود.

چهار مهر رخشنده دومي كه زمينه را براي شروع به تدريس و تعليم علوم و فنون اسلامي حاضر ديدند و مواضع و محاذات درست ميزان شده بود كه آنها شروع كردند به شكافتن مسائل علمي و بحث از فنون مختلفه اصول دين و فقه اسلام و طب و رياضيات - نجوم و فلكيات - اخلاق و فضيلت - شيمي (كيميا) و غيره.

دانشگاه اسلام در مكه - مدينه - كوفه - بغداد - بصره - قاهره - اندلس غرناطه



[ صفحه 160]



زيتون - مراكش - قبرس و غيره حاضر و مهيا - مردم جهان هم مانند دانشجوي تشنه كام در انتظار علوم و دانشي بودند كه قرآن به آنها صراحتا وعده داده و پيغمبر صلي الله عليه و آله وسلم و جانشينش را به نام انا مدينة العلم و علي بابها معرفي فرمود محيط سياست هم چنان گيج و مصروف منافع شخصي و مصالح فردي بود كه فرصت توجه به امور خارج نداشت از اين فرصت كه قريب نيم قرن طول كشيد استادان آسماني دانشگاه اسلام شروع تدريس و تربيت كردند.

حضرت امام محمد باقر افكار مردم را حاضر ديد شروع به تدريس اصول ديانت حقه اسلام و بيان علوم متنوعه دين فرمود و در مدت بيست سال تمام آني فراغت نداشت و شب و روز در حضر و سفر، در هر حال بود علم و دانش مي آموخت [1] .

حضرت امام جعفر صادق عليه السلام افكار خرافي و مذاهب متنوعه و مشكلات كلام و ارباب اديان را با آموزش و پروش خود قانع و ملزم به سلم و تسليم به اسلام كرده و نهضتي بزرگ از علم و دين بوجود آورد كه هنوز امواج آن در جريان است حضرت موسي بن جعفر عليه السلام با آنكه مدت امامت را بيشتر مقيد و زنداني بود مشكلات فقهي دين را و طرق سير و سلوك مسلمين را كاملا تشريح فرمود و نقطه هاي ابهام را برطرف كرد.

حضرت ثامن الحجج عليه السلام با آن قدرتي كه مأمون داشت و تمركز دادن كليه سادات بني حسن و زيدي و اسماعيلي و علوي و ارباب مذاهب و اديان كه از اطراف كشورهاي اسلامي به دربار مأمون شده بودند با همه آنها احتياج كرد و از اين جهت ثامن الحجج گفتند كه تمام شبهات و مشكلات كلامي و اصولي را الغاء و راه راست را تصريحا بيان فرمود.

بنابراين بايد گفت كه ائمه اربعه دوم سلام الله عليهم از اين راه حداكثر خدمت را در تنوير افكار عمومي و پرورش هدايت افكار مبذول داشته و در دانشگاه اسلام در مدت يك قرن تمام رشته هاي علوم و فنون بشري را از نظر دين تصريحا تشريح كردند و بر مردم مشكلي باقي نگذاشتند.

دوره زندگاني امام باقر عليه السلام به دو قسمت تقسيم مي شود يك قسمت از آن قبل از امامت است كه بالغ بر سي و پنج سال مي شود و آن دوره آرامش پدرش حضرت علي بن الحسين (ع) در مدينه بود و قسمت ديگر بيست سال اخير زندگي است كه دوره امامت آن حضرت بوده و از اين مدت حكومت علمي او با كمال آرامش ادامه داشت و يك ربع قرن با فراغت كامل دانشگاه



[ صفحه 161]



دين را گشود و زندگي را كاملا به تعليم و تربيت آميخته و در تمام شئون زندگي مردم را بيدار و هشدار مي كرد و به آنها حقايق يك قرن گذشته دين را آموخت و تاريخ صد ساله اسلام را از رحلت پيغمبر تا عصر خود براي مردم تشريح فرمود.

زندگاني امام پنجم تحول بسيار نداشت و با كمال آرامش گذرانيد و در اين فراغت فرصت را مغتنم دانست و به ترويج دين و شعائر اسلام و نشر معارف پرداخت به طوري كه هزارها حديث از قول آن حضرت روايت شده است.

دوران زندگاني امام پنجم يك وضع و محاذات مناسبي براي نشر احكام دين و اسلام پيدا كرد كه دولت اموي در اثر قيام حسين بن علي رو به ضعف و زوال رفت و ايرانيان كه در فشار حكومت ظالمانه اموي به جرم دوستي اهل بيت بودند برخلاف آنها قيام كردند و بني عباس را معاضدت مي نمودند تا سلطنت بني اميه را محو و نابود كنند در اين ضعف دولت اموي و فعاليت دولت بني عباس و پيدايش امارت شيعه در كوفه كه از سليمان بن صرد آغاز شد فرصتي بسيار متناسب به حضرت امام محمد باقر عليه السلام داده كه در دوره امامت خود آنچه كه بني اميه به شرحي كه در جلد اول گفتيم مكتوم و پنهان و مغالطه كرده بودند آشكار نمود و چهره زيباي حقايق دين را از پس پرده هاي اوهام و خرافات تبليغات اموي بيرون آورده بر مردم نشان دهند اين وظيفه بزرگ كه در برنامه امامت و ولايت كمتر از شهادت حسين بن علي عليه السلام نبوده با قدرت علمي عجيب امام محمد باقر عليه السلام كاملا اجرا شد و زمينه بسيار وافي و مناسبي حاضر كرد تا امام جعفر صادق عليه السلام بتواند رشته كامل فقه جعفري را كه دشمنان مخالف بودند با كمال صراحت و قدرت علنا بر مردم بياموزد.

حضرت باقر عليه السلام در دوراني بود كه عقايد و افكار مختلفي بوجود آمده و بايد امام عليه السلام آنها را محو سازد و حقايق ديني را مستدلا براي مردم روشن و آشكار سازد.

در مدت نيم قرن انقلابات گوناگوني كه در اثر ريختن خون حسين عليه السلام برپا شد فرصتي كامل به اين پيشواي آسماني داده تا حقايق را بيان فرمايد و در اشتغال حزب اموي با حزب عباسي پرده هاي جهالت و ناداني را از افكار و عقايد خرافي برطرف ساخته اصول مسلم دين اسلام را به راه مستقيم آن به مردم تعليم دهد و اثبات نمايد.

علومي كه از طرف حضرت باقر منتشر مي شد توجه علماي عصر را جلب كرده و همه از اطراف كنار درياي ذخار علم و دانش او مي شتافتند و او هم رشته هاي علم را مي شكافت و



[ صفحه 162]



تحولي در افكار و عقايد و روحانيت مردم به وجود آورد و يك نهضت علمي ايجاد كرد كه صفحه تاريخ بشريت نظير آن را نديده است.

اين علم و فضيلت به سخاوت و بخشش آميخته بود و لذا هر كس مي آمد حضور او علاوه از علم و دانش و تربيت و اخلاق كه مي گرفت اكرام و انعام هم مي شد و از فضل و احسان وجود و كرم او كه معروف آن عصر در تمام اقطار ممالك اسلامي بوده بهره مند مي شد.

مكتب علمي و تربيتي امام محمد باقر (ع) مكتب فضيلت و احسان بوده و هزارها دانشمند فريفته ملكات و احسان و اكرام او بودند و به اندازه ي رشته هاي مختلف علوم و فنون را به مردم تعليم داده و درهائي از انواع و اقسام علم و دانش گشود كه سابقه نداشته.

در سطور زندگاني امام پنجم خواهيم ديد كه تمام نويسندگان كه سيره ي او را خواستند بنويسند تمام اوراق بيست سال امامت مصروف نقل حديث از پدر و اجدادش بوده تا به رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم برسد و همت او همه صرف تعليم و تدريس علوم و فنون مختلف ديني گرديد كه در همه آنها از دريچه دين و آفرينش بدان توجه شده و روح توحيد و نبوت و امامت را در اركان گفتار خود پرورش داد و بيش از صد هزار حديث كه هر يك برهان قاطع و سرمشق زنده براي رستگاري زندگي است تعليم فرموده است اينك ما و اوراق زندگي حضرت امام محمد باقر عليه السلام: