وقتي اوراق تاريخ را مي گشائيم مي بينيم پس از مكتب علوي عليه السلام و تربيت

مانند كميل بن زياد صعصعة بن صوحان - سلمان فارسي - ابن عباس - مقداد بن عمار - عمار بن ياسر - ابوذر غفاري و صدها ديگر از صحابي و تابعين بودند از فقهاي اسلامي به شمار مي رفتند و پس از آنها فترتي ايجاد شد كه به دست معاويه و پسرش يزيد گروهي بي شمار از اصحاب و تابعين و شيعيان و موالي و هواخواهان اهل بيت را كشتند و نابود كردند و تبعيد و زجر و تهديد و قتل نمودند ديگر فقيهي كه بتواند شخصا مهام امور شريعت را در يك شهر بدست گيرد محدود شد و اگر هم بودند از بيم دشمن ابراز نام و شخصيتي نمي كردند تا دوره حضرت امام محمد باقر عليه السلام كه دولت اموي رو به ضعف نهاد و عباسيان در سازمان تشيكلات خود بودند مكتب باقري گشوده شد و تعليمات علوم و فقه محمدي تجديد مطلع كرده و گروهي بي شمار در اين مكتب تربيت شدند و شهرت جهاني گرفتند چنانچه در مناقب در ذيل اسامي اصحاب آن حضرت مي نويسند حمران بن اعين شيباني و برادرانش عبدالله بن ميمون قداح - محمد بن مروان كوفي از فرزندان ابي الاسود دئلي اسماعيل بن فضل هاشمي از اولاد نوفل بن حارث - ابوهارون مكفوف طريف بن ناصح - سعد بن طريف اسكاف الدوئلي - اسماعيل بن جابر خثعمي كوفي و عقبة بن بشير انصاري و اسلم مكي - ابوبصير ليث بن بختري مرادي كميت بن زيد اسدي - ناحية بن عمارة صيداوي - معاذ بن مسلم الفراء نحوي و بسياري ديگر مي باشد [1] به شرحي كه در سابق اشاره شد. ابن شهرآشوب مي نويسد علماي اسلام اتفاق دارند كه افقه اولين از مسلمين شش نفر بوده اند و آن شش نفر هم اصحاب ابوجعفر محمد بن علي الحسين عليه السلام مي باشد و آنها عبارتند از: 1- زرارة بن اعين 2- معروف الخر بوذي المكي 3- ابوبصير الاسدي 4- فضيل بن يسار 5- محمد بن مسلم الطائفي 6- يزيد بن معاوية العجلي اين شش نفر بودند كه هر يك مي توانستند زمام امور شرعي يك كشور اسلامي را به عهده گيرند و رتق و فتق نمايند.



[ صفحه 205]



در كتب سيره و رجال مي نويسند اصحاب حضرت ابوجعفر محمد بن علي الباقر عليه السلام بيش از 494 نفر بودند كه در فقه اسلامي دست قوي يافته و پس از قوت دوران اموي احكام اسلام را تدريس و تعليم و تعميم دادند. و اينها مقدمه توسعه دانشگاه اسلام و ايجاد مكتب جعفري گرديدند. 19 سال دوران امامت حضرت محمد باقر عليه السلام دوران دوم افتتاح دانشگاه اسلام در مدينه بود، زيرا دوره اول با حكومت معاويه تضعيف شد و يزيد هم با قتل عام اهالي مدينه دانشمندان اسلام را كشت و دانشگاه محمدي صلي الله عليه و آله وسلم در حال ضعف و زوال مي رفت تا امام باقر اين دانشگاه را داير نموده توسعه داد و چون در اين مدت فترت مردم تارك شده بودند با شروع تدريس امام پنجم دانشگاه اسلام روز افزون توسعه يافت به طوري كه قريب 500 شاگرد ورزيده دانشمند، فقيه، مفسر، محدث، مبارز تربيت كرد و هر يك از آنها داراي شخصيت علمي و آثار فقهي و كتب تصنيفي و اصول ديني بودند كه همه منبع فقه و علوم و فنون اسلامي براي آينده گرديد [2] .