در عصر بني عباس كه پنج قرن بيشتر حكومت كردند قدرت علمي و حيات معنوي به منتهاي درجه اوج دانش رسيد مخصوصا در قرن دوم كه كليه كتب السنه خارجي ترجمه شد و تمركز در اسلام پيدا كرد و قرآن و حديث تمام دنياي آن روز را زير نفوذ گرفت و تفوق و تقدم تأليف و تصنيف كتب و ترجمه بيشتر با ايرانيان و شيعه بود.

عصبيت بني اميه كه غير از عرب كسي را در شئون حكومت راه نمي دادند از بين رفت و بني عباس از ايرانيان استمداد نمودند و سپس از روميان و علوم و فنون جهان بشر را نقل به لغت عرب نمودند و تخفيف بسياري در عصبيت داده شد بلكه اين غريزه فقط در حفظ مقام براي بني عباس بود و چند نفر خلفاي اوليه عباسي تا آخر عصر مأمون نهايت قدرت علمي و اقتصادي را تمركز دادند و علاقه به تمركز دانشگاه اسلام و نشر علوم اسلامي و نقل و ترجمه كتب يوناني و سرياني و هندي و فارسي به زبان عربي نشان دادند كه جرجي زيدان يك جلد



[ صفحه 221]



از تاريخ خود را به شرح آن اختصاص داده است [1] .

و ما براي نمونه درباره كتاب شاهد مي آوريم تا زندگي علمي دوره عباسي روشن گردد.