در تمام شئون اجتماع يك سلسله آداب و مراسمي هست كه بايد رعايت گردد تا به كمال مطلوب برسد و لذا در مكتب اسلام وظايفي و آدابي براي محصلين علم و طالبين دانش و بينش مقرر داشته اند

در بحارالانوار علامه مجلسي از امام محمدباقر (ع) روايت مي كند كه به اصحاب خود فرمود اذا جلست الي عالم فكن علي ان تسمع احرص منك علي ان تقول و تعلم حسن الاستماع كما تعلم حسن القول و لا تقطع علي احد حديثه

فرمود چون در پيشگاه عالمي جلوس نمودي افكار و انديشه خود را متوجه استاد خود كن و سخن او را بشنو و از علوم او بهره كامل برگير - مي فرمايد در شنيدن حريص باش نه در گفتن همانطور كه مي خواهي خوش بياني را بياموزي حسن استماع را بياموز و هيچ وقت در ميان گفتار معلم سخن او را قطع مكن و اين خود علمي است كه بايد آموخت اگر در مقابل عالم تواضع كني و رشته سخن او را به خاطر بسپاري خود عالمي متقي خواهي گرديد

جابر از حضرت امام محمدباقر عليه السلام روايت مي كند كه قال (ع) ما من عبد يغدو في طلب العلم و يروح الاخاض الرحمة خوضا فرمود هيچ بنده اي نيست كه در طلب علم صبحگاه تا شامگاه بذل سعي كند مگر آنكه در رحمت الهي غرق نشود

و بديهي است براي كساني كه پيوسته در طلب علم و كسب كمال براي كمال نفس وقت صرف مي كنند بهترين اجر آنها اين است كه از غوغاي طاقت فرساي زندگي مصونيت دارند و از انواع رحمت و نعمت حق كه در سايه علم دست مي دهد بهره مند شوند.

همين جابر از آن حضرت نقل مي كند كه فرمود قال رسول الله (ص) العالم و المتعلم شريكان في الاجر للعالم اجران و للمتعلم اجر و لا خير في سوي ذلك

پيغمبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود عالم و متعلم دانش جو و استاد در اجر شريكند براي عالم دو اجر است يكي به پاس تعليم گرفتن و يكي تعليم دادن و براي متعلم و دانش آموز يك اجر است و ديگران را در اين اجر و مقام و مرتبت بهره اي نيست

محمد بن مسلم از حضرت امام محمدباقر عليه السلام روايت كرده كه فرمود ان الذي تعلم العلم منكم له مثل اجر الذي يعلمه و له الفضل عليه تعلموا العلم و علموه اخوانكم كما علمكم العلماء



[ صفحه 82]



مي فرمايد از شما اصحاب من هر كس به تعلم علم پردازد او اجر و مزد كسي را دارد كه علم مي آموزد يعني دو اجر لكن اجر معلم بر متعلم افزون تر است و بدين وسيله اصحاب را بر فراگرفتن علم و دانش تشويق و ترغيب فرمود و گفت اي ياران من علم را از حاملان علم و علماء و دانشمندان مسلم در علم فراگيريد و چون فراگرفتيد به شكرانه آن به ديگران بياموزيد همانطور كه دانايان و علما به شما آموختند منظور اين درس اين بود كه اولا علم را از عالم حقيقي بياموزيد نه از مدعي علم و عالم نما ثانيا به شكرانه اين نعمت به ديگران تعليم كنيد و منتشر نمائيد و بسط دهيد تا قومي فاضل و دانشمند باشيد ثالثا علم را بدون تحريف و تغيير همانقسم كه از استاد گرفتيد به شاگرد ياد بدهيد در آن تحريفي و تغيير ندهيد چه بسا معني و هدف اصلي در تغيير و تحريف از بين مي رود و اين خود خيانتي است جاهلانه و شايد كاف كما براي تعليل باشد.

به علت آنكه مبادا نقص و فتوري در آن رخ دهد هر چه فراگرفتيد عينا نقل كنيد و اگر نظريه اي داريد از خود پس از بيان استاد اظهار نمائيد

آداب طلب علم و دوست يابي و معارف پروري در جهان بشريت از اين مكتب رو به كمال نهاد به نحوي كه به سرعت باد و برق شرق و غرب عالم را گرفت و چندين دانشگاه بزرگ در مراكز علمي كشورهاي آسيا و اروپا و افريقا تشكيل يافت و كتابخانه هاي بزرگ به وجود آمد و همين حس ادب علمي بود كه محصلين را محترم داشت و احترامات آنها را نسبت به معلمين و ادب عمومي را نسبت به اجتماع معمول و محفوظ داشتند.