در اينكه علم و دانش ائمه دين از مخزن علم و دانش پيغمبر سرچشمه گرفته ترديدي نيست و حضرت امام محمدباقر عليه السلام اين حقيقت را در الفاظ و عبارات مختلفه بيان فرموده است - چنانچه «فضيل» از آن امام روايت مي كند «قال لانا حدثنا برأينا ضللنا كما ضل من كان قبلنا ولكنا حدثنا ببينة من ربنا بينها لنبيه فبينه لنا» فرمود اي فضيل ما اگر براي خود سخن گوئيم و به ميل خود نقل حديث كنيم گمراه مي مانيم چنانچه پيشينيان گمراه ماندند ولي بدان كه ما از روي بينه و روشنائي از روي دليل و برهان از روي استدلال و منطق آنچه را كه پروردگار عالم به پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم خود تعليم فرموده و رسول خدا به ما آموخته است به شما تعليم مي كنيم و مي آموزيم و بر آن افزوني و نقصاني نمي نمائيم.

و همين حقيقت را به جابر هم مي فرمايد يا جابر «والله لو كنا تحدث الناس او حدثناهم برأينا لكنا من الهالكين ولكنا نحدثهم بآثار عندنا من رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم يتوارثها كابر عن كابر نكنزها كما يكنز هؤلاء ذهبهم و فضتهم»

اي جابر به خدا سوگند ما سخن تازه اي غير از بيان وحي نمي آوريم و به رأي و ميل خود حديثي نمي گوئيم كه اگر چنين كنيم از تباه شدگان خواهيم بود لكن ما مردمان به آن آثاري كه از رسول خدا (ص) به امانت نزد ما سپرده شده و دست به دست به ما رسيده آن را نقل مي كنيم و اين گوهرهاي نفيس را در ظروف سينه ما كه مخزن قلوب و محفظه علوم و دانش است نگاه مي داريم همان طور كه مردم زر و سيم را نگاه مي دارند و ذخيره خويش مي دارند ما هم اين علوم را ذخيره سعادت پيروان خود قرار داده به آنها تعليم مي كنيم تا به كمال و سعادت خود برسند.

و باز هم در تأكيد اين حقيقت به فضيل مي فرمايد «انا علي بينة من ربنا بينها لنبيه صلي الله عليه و آله فبينها نبيه لنا فلولا ذلك كنا كهؤلاء الناس» يعني ما بيان مي كنيم آنچه را كه پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم در مكتب ربوبي دريافته و به ما آموخته است و اگر اين تربيت ممتاز نبود ما هم مانند ساير مردم بوديم برتري و امتياز ما از ساير خلق به اين تربيت مكتب ربوبي است كتاب الله كله و الحق كله يعني اميرالمؤمنين بيمناك از مردم بود كه اگر علوم و حقايق را



[ صفحه 106]



به آنها تعليم فرمايد نتوانند نگاه دارند ظرفيت احاديث متشابه را ندارند تا آنچه را لازم است به موقع خود اجرا نمايند و آنچه را براي مواقعي خاص است نگاه دارند تا به موقع و چون اين ظرفيت و تحمل علمي براي عموم مردم نيست لذا اميرالمؤمنين قسمتي از آن را كه براي مواقع مخصوصي بود به اولادش تعليم فرمود و آنها را امر به اجرا در موارد خاص خود كرده و آنها هم كه به علم گذشته و آينده و استعدادها و لياقت هاي خلق واقف بودند به موقع عمل مي كردند.

و لذا آن حضرت در وصاياي خود فرموده - «و ان اشبه الامر عليكم فقفوا عنده وردوه الينا حتي نشرح لكم من ذلك ما شرح لنا» يعني هر وقت از حديثي و خبري براي شما شبهه اي ايجاد شد و تميز حق و باطل آن مشكل گرديد و صحت و سقم آن سخت ضعيف بود توقف كنيد و به ما اهل بيت عترت و طهارت مراجعه كنيد تا براي شما آن را توصيف و تشريح نمائيم - به ترتيبي كه از پيغمبر خدا به ما رسيده است.

و باز در تأييد اين حقيقت براي ابوسعيد زهري بيان مي فرمايد كه الوقوف عند الشبهه خير من الاقتحام في الهلكه و تركك حديثا لم تزده خير من روايتك حديثا لم تحصيه يعني توقف در مقام شبهه از بي فكر سخن گفتن بهتر است چه اقتحام و بي انديشه تاختن و بي گدار به آب زدن سبب هلاكت مي گردد حديثي را نقل نكنيد بهتر است كه بدون تأمل و بي خبر از حقيقت آن نقل نمائيد - و به عبارت ديگر حديثي كه روايتش از روي درايت نباشد تركش بهتر از نقلش مي باشد و باز مؤيد اين گفتار به جابر فرمود انا لو كنا نحدثكم برأينا و هو انا لكنا من الهالكين يكنز هؤلاء ذهبهم و فضتهم يعني اي جابر اگر ما احاديث را به ميل خود نقل و تعليم كنيم از هالكين خواهيم بود و آنچه ما نقل مي كنيم احاديثي است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به ما رسيده و آنها را در خزينه سينه هاي خود حفظ كرديم و امروز به شما مي آموزيم همان طور كه شما طلا و نقره را در خزينه هاي خود حفظ مي كنيد بنابراين احاديث ما از زر و سيم بااهميت تر و مفيدتر است.