بدون ترديد علم بايد با صفاي دل آميخته باشد و عالم بايد خويشتن دار و نوع دوست بوده تا در علم خود كتمان نكند و بدانديش نباشد چه عالم اگر بد شد ضررش از جاهل به مراتب بيشتر است كه فرموده اند «العالم بلاعمل كالشجر بلاثمر» دانشمندي كه علم را به كار نبندد چون درختي است كه بي ميوه باشد و باز گفته اند «و معه الف خطر» با اين عالم مخاطراتي است زيرا چو دزدي با چراغ آيد گزيده تر برد كالا و عالم بدانديش و با سوءنيت خطرناكترين اعضاء اجتماع است كه بايد از آنها پرهيز نمود و آنها دزدان خانگي هستند كه خيانتشان خطرناك تر از سارقين خارجي است.

حضرت امام محمدباقر عليه السلام به محمد بن مروان كه از اصحابش بود فرمود «من بلغه ثواب من الله علي عمل فعمل ذلك العمل التماس ذلك الثواب اوتيه و ان لم يكن الحديث كما بلغه» هر كس حديثي شنيده باشد كه گويند خداوند عالم براي فلان عمل فلان ثواب را عنايت فرمايد - و براي درك ثواب به آن عمل بپردازد همان مقدار ثواب كه در نظر دارد به او داده خواهد شد اگرچه آن حديث آن طور كه تصور كرده نباشد - آنگاه در دم عالم بدانديش مي فرمايد اياكم و الجهال من المتعبدين و الفجار من العلماء فانهم فتنة كل مفتون يعني بپرهيزيد و بر حذر باشيد از متعبدان نادان و دانايان فاجر كه آنها فتنه و آزمايش هستند فرمود عالم بدانديش و داناي فاجر بيشتر مورد توجه جهال و عوام الناس است زيرا از نظر عمل وجه مشتركي دارند و اگر عالم فاجر شد و فاسق گرديد فتنه بزرگي است كه خطر تلاشي اجتماع مي رود چه اثر جهل و نابخردي و ناداني در سينه ي پيروان او



[ صفحه 116]



جايگير مي شود به گمان آنكه اثر علم و دانش و عقل و خرد است و سرانجام به خطري كه سقوط و اضمحلال دنبال دارد خواهد كشيد.

عالم همانطور كه مي تواند خدمتي بسزا كند و مشعلي برافروزد اگر هم بر خلاف سليقه يا به سوء قصد و اعمال غرض قيامي كرد و فتنه اي برانگيخت سخت خطرناك است

چو دزدي با چراغ آيد گزيده تر برد كالا

بدون شك خطر يك عالم فاسق و منحرف و بدانديش و مزدور و مغرض از يك اجتماع جاهل بيشتر است و لذا از پيغمبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم نقل فرموده كه دو طايفه براي تلاشي ملت اسلام تأثيري بسزا دارد يكي علم جاهل و ديگر عالم فاسق كه خطري مهلك دارد.