در تحولي كه پس از رحلت پيغمبر (ص) رخ داد و سقيفه بني ساعده را براي احراز مقام و منصب به وجود آوردند ناگزير اخبار و احاديث جعلي به منظور حفظ مقام خويش و كتمان مقام ذي حقان جعل كردند و لذا ائمه دين و امامان معصومين توجه مردم را جلب كردند به اين حقيقت كه احاديث مسموعه را هر كس مي شنود اول بايد با قرآن و سنت تطبيق كند چنانچه انطباق داشت عمل كند كه درست است و هر گاه معارضه داشت معلوم مي شود كه از احاديث موضوعه و مجعوله است و به همين منطق اصول فقه را ترتيب دادند كه فقها طبق آن اصول به صحت و سقم احاديث واقف گردند.

حضرت امام محمدباقر (ع) پس از اميرالمؤمنين (ع) اول امامي است كه فرصت براي بيان اين حقايق پيدا كرد و مردم را به اصول علم و حديث رهبري فرمود و چنانچه در اصول كافي و بحارالانوار مجلسي نقل شده - سدير كه اصحاب آن حضرت است نقل مي كند از حضرت ابي جعفر (ع) كه فرمود لا تصدق علينا الا بما يوافق كتاب الله و سنة نبيه فرمود در احاديث و اخباري كه از ما مي شنويد تا مطابق كتاب و سنت پيغمبر (ص) نباشند ما را تصديق نكنيد.

امام (ع) نخواست ديگران را به مبارزه منفي رد كند بلكه با مبارزه مثبت فرمود گفتار بايد منطبق با سنت و قرآن باشد و شما هم اي اصحاب من گفتار مرا تصديق نكنيد مگر پس از عرضه و انطباق با قرآن مجيد و سنت پيغمبر (ص) تا چنانچه از همان سنخ تعليمات بود فراگيريد وگرنه رد كنيد و اين كنايه از اين بود كه اخبار مجعوله بني اميه و آل زياد و آل مروان شما را به اشتباه نيندازد هر سخني و حديثي از كسي شنيديد اول آن را با قرآن و سنت عرضه و تطبيق نمائيد در صورت صحت به كار بنديد و عمل كنيد - زيرا احكام شريعت پيغمبر اسلام و سنن رسول الله همه در قرآن است و نظام عالم و صلاح امر معاش و معاد بشر بايد از قرآن اتخاذ گردد بنابراين هر كجا دستوري مخالف آن رخ داد نظام اجتماع را به هم مي زند.

امام محمدباقر (ع) به يكي ديگر از اصحابش فرمود كل من تعدي السنه رد الي السنه



[ صفحه 131]



هر كس از قواعد سنت پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم تعدي كند و از مرز تعليمات آسماني او تجاوز نمايد بايد به سنت برگردانيد يعني اگر خلاف معمول و قانون سنت باز نمايد بايد باز به سنت برگردانيد و از سنت متابعت نمود كه عمل و گفتار و كردار و رفتار رسول خدا حجت براي خلق است و باز فرمود من جهل السنة رد الي السنه به شاگرد ديگرش فرمود هر كس در تقرير احكام از قانون سنت جاهل بماند و نداند چگونه است يا جاهلانه حكم كند و فتوي دهد بايد به قواعد سنت برگردد و با آن تطبيق نمايد تا چنانچه در رديف اوامر و نواهي و احكام قرآن است درست و صحيح شناخته به كار بندد.