در تفسير از حضرت صادق عليه السلام از پدرش چنين روايت كرده كه فرمود قرآن شامل چهار موضوع است - عبارت - اشارت - لطافت - حقيقت.

اما عبارت براي مردم عوام است - اشارت براي خواص است لطايف مخصوص اولياء است و فهم حقايق قرآن درخور انبياء است.

مرحوم فيض اين بيان را تفسير مي كند مي گويد هر معني از معاني قرآن يك روح و حقيقتي دارد و يك صورت و قالبي و گاهي مي شود كه يك حقيقت در صور متعددي جلوه مي كند و يك روح معني در قالب الفاظ مختلفي تجلي مي نمايد كه الفاظ براي معاني و قالب براي حقيقت راهنما مي گردد.

مثلا لفظ قلم وضع شده براي آلت نوشتن خواه آن آلت از ني يا آهن - يا مو - فلز



[ صفحه 157]



ديگر باشد و توجهي به نقش و صور آن نمي شود و لوح از جنس كاغذ يا سنگ يا فلز است در حالي كه حقيقت لوح آن نقوش و صور عالم موجود است و همان قلم قلم قدرت كامله الهيه است - و مراد وجود مقدس الهي است كه به اراده حق جلا و علا قلم و لوح و ساير اين معاني به وجود مي آيد - چنانچه در قرآن تصريح فرموده علم بالقلم علم الانسان مالم يعلم و اين قلم گوهر ذات انسان است كه داراي روح است.

مثال ديگر ميزان است كه بر حسب ظاهر ترازو است سنجش است و در باطن و حقيقت و روح النفس آن وجود مقدس اميرالمؤمنين است و بدان همه چيز سنجيده مي شود و هر چيز ميزاني دارد كه محتوي همين حقيقت است.