در زمان امام محمدباقر عليه السلام كه دامنه خلافت اسلامي از بغداد به اندلس كشيده شده بود مصريان قبطيان و مسيحيان اروپائي براي ديدن علماي اسلام مخصوصا اهل بيت طهارت و خاندان عصمت كه به اتفاق دوست و دشمن اهل علم و فضيلت و تقوي بودند به طرف حجاز و عراق مي آمدند و كم كم پاي سياحين باز شد و مترجمين قوت گرفتند و كتب يوناني و سرياني و فارسي و قبطي و عبري ترجمه مي شد دامنه علم و فضيلت از زمان امام پنجم توسعه يافت مسيحيين براي امتحان و آزمايش براي احراز هويت علمي پيشوايان اسلام به دربار خلفا مي آمدند و چون اوايل قرن دوم شد و دامنه اختلاف سياسي بالا گرفت فرصتي دست داد كه مردم از هر طرف براي كسب علم و اطلاع



[ صفحه 191]



به دربار امام محمدباقر عليه السلام تمركز يابند و معارض علمي هم نبود فرصتي بسيار مناسب رخ داد كه اين امام عليه السلام با فراغت تمام در گير و دار سقوط بني اميه و عروج بني عباس مكتب خود را گشود و بسياري مي آمدند تحقيق علمي مي كردند و موفق شده مي رفتند از آن جمله علماي مسيحي بودند كه درباره نبوت عامه و حضرت مسيح و مطالب و نكات علمي بحث مي كردند و تا زمان امام رضا (ع) ادامه داشت و اين جا اولين بحث استدلالي و احتجاجي و مناظره شروع مي شود.