يكي از نكات برجسته مخصوص مكتب تشيع اين است در عين حال كه تعليم علوم و فنون تربيت مي دادند و اصحاب و شاگردان خود را به سبكي پسنديده و طرزي مطلوب تربيت مي نمودند و به راه و روش رقاء و ارتقاء مي آموختند از آن جمله اين بود كه در خلال آموزش فنون علمي امام عليه السلام حد هر چيز و هر كار را در آن عصر به مردم مي آموخت چنانچه محمد بن مسلم در كتاب كافي از حضرت ابي جعفر امام محمدباقر عليه السلام روايت نمود كه ابولبيد بحراني گفت مردي به حضرت ابي جعفر عليه السلام در مكه آمده و عرض كرد اي محمد بن علي توئي آن كس كه چنان مي داني بر هر چيزي حدي و حكمي است و هيچ چيزي نيست جز آنكه بر آن حدي مقرر است آن حضرت فرمود.

نعم انا اقول انه ليس شي ء مما خلق الله صغيرا و كبيرا الا و قد جعل الله له حدا اذا جوز به ذلك الحد فقد تعدي حد الله فيه

يعني من مي گويم كه هيچ چيزي از مخلوق خداي تعالي خواه كوچك يا بزرگ نيست مگر آنكه خالق آفريننده جل و علا براي او حدي و حكمي و وظيفه اي مقرر فرموده است كه چون از آن حد گذشت از حد وظيفه تكويني و تشريعي خارج شده است.

آن مرد عرض كرد يابن رسول الله حد اين مائده «آن وقت سر سفره نشسته بودند» چيست؟

قال تذكر اسم الله حين توضع و تحمد الله حين ترفع و تقم ما تحتها - (قم به معني جاروب كردن است و خوردن تمام غذاي سفره) يعني حد خوان طعام اين است كه چون بر زمين نهند نام خداي را بر زبان آورند و در آغاز شروع به خوردن به نام خدا شروع كني و چون سفره جمع كرده در هم پيچيده بردند شكر خدا را به جاي آورد و آنچه از آن فرو ريخته باشد جمع كني و تناول نمائي و سپاس خداي رزاق را بنمائي.

خوانندگان عزيز ملاحظه كنيد دستور غذا خوردن را چگونه به نام خدا با تحميد و تشكر از رزق بيان مي فرمايد.

آن مرد پرسيد حد اين كوزه آب چيست.



[ صفحه 264]



قال (ع) ان لا تشرب من موضع اذنه و لا من موضع كسره فانه مقعد الشيطان و اذا وضعته علي فيك فاذكر اسم الله و اذا رفعته عن فيك فاحمد الله و تنفس فيه ثلاثة انفاس فان النفس الواحد يكره.

يعني حد كوزه ي آب اين است كه از گوشه ي آن و از جاي شكسته آن آب نياشامي چه آنجا محل قعود شيطان است و چون كوزه را بر لب نهي نام خداي را بر زبان بياوري و چون از دهان برگيري سپاس خداي تعالي گوئي و آب را به سه نفس بياشامي چه آشاميدن به يك نفس مكروه است.

در اين تربيت چند دستور صحي فرمود كه پس از سيزده قرن امروز بزرگان پزشكان آنها آن رأي را اختيار كرده اند.

مي فرمايد از گوشه كوزه كه هميشه دست مي گذارند و يا آب از فرورفتگي آن مي ريزد آب نخوريد از جاي شكسته اش آب نخوريد كه نشيمنگاه شيطان است آن روز كه به اعراب و مسلمين ساده لوح نمي شد گفت ميكروب چيست امام فرمود جاي شكسته كوزه و كاسه و ظروف غذاخوري محل و نشيمنگاه شيطان است از آن احتراز كنيد و غذا نخوريد و آب نياشامانيد.

نكته ديگر آنكه فرمود آب را در سه نفس - سه بار بياشاميد اين نكته امروز روشن شده كه يك نفس آب خوردن چندين خطر دارد كه يكي ريختن آب در قصبة الريه است و ديگر زيان رساندن به معده و خسران و ضرر مجاري مري است.

اطباي مسلمين به پيروان مكتب اسلام تعليم دادند كه در شدت تشنگي آب را قطره قطره بياشامند حتي يكي از ملوك در هواي گرم به خيمه عربي رسيده آب خواست دختري جوان بيرون آمد فوري آب با شكر ني در هم آميخت و قدري برگ ني را خورد نموده در آن ريخت تا آن مهمان عطش زده از فرط تشنگي آب را بلع نكند بلكه جرعه جرعه بنوشد تا زيان نبيند - و نيز فرموده آب بسيار سرد يا بسيار گرم نخوريد كه زيان آور است و در گرسنگي و تهي بودن معده آب زياد ننوشيد و در خلال غذا آب فراوان نخوريد مخصوصا از آب سرد بين غذاي گرم خودداري كنيد اين ها همه تربيت بهداشتي بود كه امام عليه السلام به اصحاب خود آموخت.

علامه مجلسي در كتاب السماء و العالم [1] روايت نموده كه ابوسلمه از حضرت



[ صفحه 265]



امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده كه فرمود عبدالله علي بن الحسين به پدرم فرمود اجازه مي دهي عمرو بن عبيدة بن واصل مولاي هيبره و بشر رجال شرفياب شوند فرمود چه مانع دارد چون وارد شده نشستند گفتند يا اباجعفر تو مي فرمائي براي هر چيز حدي است كه به آن منتهي مي گردد.

فقال ابوجعفر (ع) نعم ان لكل شي ء حدا ينتهي اليه ما من شي ء الا و له حد

يعني براي هر چيز حدي است كه منتهي به آن حد مي شود و هيچ چيزي در عالم نيست كه حدي نداشته باشد آنگاه سفره طعام آوردند گستردند مهمانان پرسيدند حد اين خوان طعام چيست؟؟

قال حده اذا وضع الرجل يده قال بسم الله و اذا رفعها قال الحمد لله و يأكل كل انسان من بين يديه و لا يتناول من قدام الاخر

يعني حد مائده و طعام اين است كه مؤدب كنار سفره بنشيند و به نام خدا شروع كند و چون سير شدند شكر خدا را بنمايد و هر كس بايد از پيش روي خود غذا بخورد. از مقابل ديگري برندارد دست درازي به غذاي ديگران نكند نگاه به لقمه ديگران ننمايد و آداب غذا خوردن را يك به يك بيان فرموده است.

سپس آب آوردند باز همان سؤال شد قريب همان مضمون را فرمود كه از شرب شيطان يعني كاسه و كوزه شكسته آب نياشامند.