ما فرطنا في الكتاب من شي ء و نزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شي ء

از آيه 38 سوره انعام

به حكم عقل و شرع و به رهبري علم و منطق و برهان و استدلال قرآن تنها ملجأ و مرجع سعادت خواهان جامعه بشريت است.

در قرآن تمام آنچه بشر در زندگي بدان محتاج است راهنمائي شده و هيچ خبري فروگذار نشده است و اين شيي ء در آيات كريم عبارت از كليه علوم بشري است كه آنچه تصور مي شود و به صورت علم در مي آيد و بشر نيازمند آن است در قرآن موجود است «پاسخ آنها كه خواسته اند قرآن را محدود به علم شريعت كنند در رساله جداگانه كه قسمتي از آن به قلم نگارنده در روزنامه وزين نداي حق درج شده داده شده است».

چنانچه پيغمبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرموده:

شرقوا او غربوا فلن تجدوا علما صحيحا الا ما خرج من هذا البيت [1] .

فرمود اگر شرق و غرب را بگرديد علمي مستدل تر و منطقي تر و صحيح تر از آنچه اهل بيت پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم و عترت تعليم فرموده اند نخواهيد يافت كه علوم اولين و آخرين از مبداء تا معاد براي مبتدي و منتهي در قرآن است و مفسر و مبين آن اهل بيت و عترت هستند كه به تمامي علوم مادي و معنوي دست داشته و نمونه هاي آن را در ضمن اخبار و احاديث و تفاسير آيات بيان كرده اند.

يكي از مسائل مشكلي كه بين حكماء و متكلمين و فرق مختلفه اسلامي درك مفاهيم آن اختلاف كشيده موضوع بداء است كه از غوامض مسائل علمي و از اصول معتقدات



[ صفحه 315]



اسلامي است - كه نگارنده در جاي خود از حضرت امام محمدباقر عليه السلام [2] در بيان تشريح تكون آدمي و حديث مفصلي كه مقدمه بيان معني بداء است نقل كرده ام و اينك باز براي تشحيذ افكار خوانندگان عزيز به اجمال بداء را از جهت لغت و مفاهيم شرعي و حديثي بيان مي كنم تا ادراك مطلب آسان گردد.

در حديث بداله في الامر اذا ظهر له استصواب الشي ء غير الاول

بداء براي خدا ظهور يك امر جديدي نيست كه تجديد شده باشد غير از امر اولي بلكه ظهور تصويب را ابلاغ مي فرمايد نه آنكه تصميم جديدي اتخاذ فرموده باشد.

بداء مانند سلام به معني ظهور است در روايت ان الله لم يبدله من جهل - و قوله: ما بدء الله في شي ء الا كان في علمه ان يبدء له

بداء براي خدا در چيزي نيست مگر آنكه علم او جل جلاله براي خلق ظاهر مي شود.

بداء ظهور است براي ما نه براي خدا كه العياذ بالله جاهل باشد و بعد عالم شود يا علمش ناقص به چيزي باشد بعد كامل و ظاهر گردد بلكه در علم او ثابت است براي ما اين تحولات جهل و علم و شدت و عدت و مدت پديدار مي گردد.

سيد مرتضي (ره) مي فرمايد بداء براي خداوند يعني ظهور يك حقيقتي پس از امر و نهي چون امر و نهي بر مردم مجهول است بداء ظاهر مي شود چون امر كرد يعني بداء ظاهر شد و چون نهي كرد بداء مكشوف مي شود - و اين معني براي بشر بداء است نه براي حق زيرا او مي داند چه امر و نهي مي كند. نمي دانيم چه امر مي كند و چه نهي مي نمايد مثلا قبلا براي يك خواجه مي داند به غلامش چه امر مي كند و چه نهي مي نمايد غلام نمي داند يا در جريان كار امر و نهي مسير او عوض مي شود امر براي آمر و ناهي حقيقت امر مكشوف است در قوله لنبلونكم حتي نعلم المجاهدين منكم بان تحمله مراد كيفيت جهاد است قبل از مبادرت به جنگ كه نمي دانستند چگونه در امتحان بيرون مي آيند بدا در اين جا ظهور جريان و كيفيت جنگ بوده كه در علم حق مكشوف و معلوم بوده ولي براي خود مغازي مجهول و مكتوم بوده پس از ارتكاب مبارزه و جهاد در ميدان كيفيت آن مكشوف بر او مي شد و در حقيقت بدا ظاهر مي شد.