در آموزش و پرورش امام محمدباقر عليه السلام يك سلسله تعليمات براي زن ديده مي شود كه آنها هم بلاتكليف نباشند و دعوي حقارت و تساوي هم نكنند - بدانند كه شرع مقدس در بسياري از امور زن را دوش به دوش مرد قرار داده مانند عبادات و علم و در بسياري از فنون او را منع كرده مانند تحمل كارهاي شاق و سخت و فنون طاقت فرسا مانند آهنگري و زراعت و غيره و در بسياري از شئون تقدم بر مرد داده مانند اداره امور زندگي و خانه داري و بچه داري و تعليم و تربيت كودكان لذا دعوي تساوي در همه شئون غلط و نابجاست اكنون ببينيد امام محمدباقر عليه السلام درباره ي او چه مي فرمايد.

در كتاب خصال شيخ صدوق از جابر بن يزيد جعفي روايت شده كه فرمود براي زنان اذان و اقامه و جمعه و جماعت و عيادت مريض رفتن و تشييع جنازه كردن و به صداي بلند لبيك گفتن و هروله در ميان صفا و مروه و استلام حجرالاسود نمودن و درون كعبه رفتن و موي از سر ستردن در تقصير نيست (تقصيري بر حاج مقرر است كه اندكي از موي خود را كوتاه كنند).

فرمود زن نبايد قضاوت كند و امارت نمايد و مورد مشورت قرار گيرد زيرا اين مهام امور اداري زندگي از تعمق ادراكات زن خارج است مگر در كارهاي جزئيه و سطحي.

فرمود زن ذبح نكند مگر در حالت اضطرار قرباني حج خود را وكالت دهد ديگري انجام دهد و در وضو بايد از باطن و پشت دست و برخلاف مرد شروع كند بلكه زير چادر مسح بكشد در ايستادن به نماز هر دو پا را به هم متصل دارد برخلاف مرد كه بايد فاصله داشته باشد و هر دو دست را بر سينه زير پستان بگذارند و در ركوع بسيار خم نشوند و اين جهات از نظر حالات زنانگي رعايت شده است و در سجود اول بنشيند و بعد به سجود رود يعني يكباره مانند



[ صفحه 364]



مرد به سجود نرود و در تشهد و نشستن رانها را به هم بچسباند و در تسبيحات با بند انگشتان شماره نگاه دارد و اگر به خدا حاجتي دارد روي پشت بام خانه رفته دو ركعت نماز بگذارد و سرش را به سوي آسمان مكشوف دارد و حاجت خود را عرض كند كه انشاء الله مستجاب است.

نگارنده گويد پشت بام خانه هاي مدينه محفوظ از اشراف بود ولي چون خانه هاي تهران بدون اشراف نيست زنان اين شهر در خود خيابان ها سر و پا برهنه قدم مي زنند بلكه با بدن هاي نيمه عريان و خود را هم مسلمان مي دانند.

فرمود زنان در سفر غسل جمعه ندارند ولي در حضر نبايد ترك كنند و گواهي زن را نبايد معادل مرد پذيرفت چون عقل كامل و دين كامل ندارند ممكن است شهادت آنها به هواي نفس و تمايلات و جانبداري يا مجذوب و مرعوب شدن مخدوش گردد و مخصوصا كه در شهادت طلاق شايسته نيست دخالت كنند مبادا تحت تأثير احساسات درآيد.

فرمود زن نبايد استهلال ماه رمضان كند يعني بالاي بام و بر بلندي بالا رود كه انگشت نماي ديگران شود زنان بايد در مسير مردمان و ازدحام مردم عبور نكنند تا در فشار و تعدي قرار نگيرند - در غرفه ها و بالاخانه ها منزل نگيرند كه سرشناس و انگشت نشان نشوند فرمود فنون بافندگي و ريسندگي را فراگيرند كه كار زندگي آنها معطل نماند فرمود سوره نور را بسيار بخوانند از خواندن سوره يوسف خودداري كنند تا اسرار و امور حيله و معاشقه را متروك بدارند و عفت آنها مصون بماند و به جاي آن تقوي و پرهيزكاري فراگيرند - اگر زن از اسلام برگشت بايد او را توبه داد و اگر اصراري داشت زنداني نمود نه مانند مردان كه محكوم به قتل هستند عمل كرد - بايد در زندان او را به غذاي نامطبوع و لباس خشن و اجبار نماز به موقع مجبور كنند تا بلكه سعادتمند گردد.

فرمود زن از جزيه دادن معاف است و در تولد زن مردي در خانه او نباشد و بر مرده او هم حايض - جنب - تلقين نگويند براي آنكه شهوت غالب نشود فرمود در جاي زن فوري مرد ننشيند بگذاريد جايش سرد شود - جهاد بر زن حرام است و جهاد زن همان خانه داري و شوهرداري و بچه داري اوست.

فرمود زن براي زن يهوديه و نصرانيه هم بدن خود را مكشوف ندارد چه ممكن است موجب فساد زندگي آنها گردند و اسراري از آنها را فاش كنند - زن در معابر نبايد خود را به مردان بنمايد چه پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم زناني را كه به مردان و مرداني را كه به زنان تشبه مي جويند



[ صفحه 365]



لعنت فرموده است - فرمود زن نبايد از زينت كردن براي شوهر خودداري كند - زن نبايد ناخن خود را سفيد بگذارد ولي در ايام حيض خضاب نكند.

فرمود اگر در حين نماز زن حاجتي پيدا كرد دست به هم زند ولي مرد در صورت ضرورت مي تواند با دست و سر اشاره كند - زن نمي تواند بدون خمار و پوشش نماز بخواند مگر كنيز كه بدون چادر هم مي تواند نماز بگزارد - لباس حرير از آداب زن است كه بر مردان حرام است.

فرمود زن جايز نيست از مال خود غلامي بخرد و آزاد كند مگر كنيز بخرد و آزاد نمايد زن نبايد بر و احسان و جود و بخشش بدون اجازه شوهر نمايد - مبادا مورد سوءنيت و تهمت قرار گيرد - زن سوار زين نشود كه هيجان انگيز است.

فرمود ميراث زن نصف ارث مرد و ديه او نيز نصف است - اگر در جماعتي فقط يك مرد با يك زن است زن بايد عقب سر او باشد نه پهلوي او - در نماز بر زن ميت بايد مقابل سينه او قرار گيرد در حالي كه براي مرد بايد مقابل سرش بايستد.

فرمود هيچ چيز براي شفاعت زن بهتر از رضاي شوهر نيست.