روش پرورش مكتب امام محمدباقر عليه السلام كه از آغاز آفرينش شروع گرديد كه علوم و معارف عمومي بشر را از خلقت آدم ابوالبشر با زمان و مكان و تعليم و تربيت اولاد آدم بيان فرموده است و چون بيان همه مطالب و ذكر تمام احاديث آن در اين كتاب غير ممكن است ما مطالب را فهرست كرده و براي تشحيذ افكار خوانندگان گرامي و اثبات اينكه مكتب باقري وسيع ترين مكتب علم و دانش بوده است ذكر مي كنيم و بايد اعتراف كرد كه اساس همين مكتب بود كه زمينه را براي نشر مكتب جعفري مهيا و آماده نمود.

يكي از مواد برنامه آموزش امام پنجم عليه السلام تعليم ادب و آداب و ادبيات بود كه اين فن را در سايه قرآن و تعليمات آسماني به مردم آموخت و چون ادبيات هر ملت پديده روحي و تراوش افكار و آثار نفساني آنها مي باشد امام محمدباقر اين تراوشات ديني را از قرآن به نام ادب و اخلاق آسماني آموخت و خود در ادبيات ملي شركت داشت البته شعر كه از صناعات



[ صفحه 378]



خمس و از فنون منطقي است براي امام دون مرتبه مقام ولايت است ولي به شرحي كه در جاي خود گفتيم امام عالم به علوم اولين و آخرين است و در تمام فنون علوم مهارت و استادي دارد و از سرچشمه علوم غيبي سيراب گرديده بر او چيزي مكتوم نيست فرمان او بر حروف و الفاظ و كلمات هم مانند فرمان بر عناصر و مواليد و مواد طبيعي است كه همه در حد خود از امام اطاعت مي كنند و لذا شعر گفتن كار مشكلي نيست آنها در فصاحت و بلاغت و رسائي كلمات و الفاظ و رقيقي معاني و لطائف آن ملوك سخن هستند و سخنان آنها نيز پادشاه سخنان است چنانچه ديده ايم در صف اوليه سخنوران جهان در نظم و نثر قرار گرفته اند و لذا ديديم كه در آثار امام المتقين اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام و همه فرزندانش رشته نظم و نثر مانند صفوف سربازان در فرمان او قرار داشته و اكثر در سخن منظوم و منثور اعجاز نموده اند.

حضرت امام محمدباقر عليه السلام براي آنكه در فن شعر گويندگان ترويج و تقدير فرمايد گاهي خود احساسات و ادراكات معنوي را در قالب الفاظ مي ريخت و نظمي استوار و شعر موزون و مقفي و كلماتي مسجع و مطلوب به جا مي گذاشت و ما براي نمونه چند بيت را از آن حضرت نقل مي كنيم.