در اواخر زندگي حضرت امام محمدباقر عليه السلام و اوايل زندگاني حضرت امام جعفر صادق عليه السلام آغاز مكتب تشيع از نظر كشف و تحقيق علمي و بسط و نشر معارف اسلامي شروع مي شود.

صفحات اوراق تاريخ جالب توجه است و بايد در اين سطور علل انقراض و سقوط بني اميه و اسباب و عوامل زمامداري بني عباس را يافت اينك با آنكه بحث ما روي شرح سيره زندگاني ائمه هدي (ع) مي باشد ناگزير براي تشحيذ افكار خوانندگان بايد محيط تلاقي اين دو سلسله حكومت اسلامي را كه در زمان امام 5 و 6 نقل و انتقال مي شود تشريح كنيم تا بتوانيم اسرار و فلسفه تاريخ را دريابيم.

بايد دانست كه از تحول اجتماعي و انقلاب سياسي اين عصر براي مسير حقيقي اسلام در ميان دو خط سير اموي و عباسي فرصتي با ارج بود و دو اختر تابنده امامت در اين فرصت حداكثر استفاده را كرده و سياست دقيقي به كار بردند - آنها در ميان انقلابات افكار سياسي دو حزب اموي و عباسي بلادرنگ مكتب تشيع را گشودند و درس دين و فضيلت آموختند - درس دين و فضيلتي كه هدف اصلي مؤسس شريعت غرا بود - درس دين و فضيلتي كه استوارترين راه تكامل انسانيت و صحيح ترين صراط مستقيم دين اسلام بود به مردم تعليم كردند - آنها از موقعيت زماني استفاده كرده و محيطي به وجود آوردند كه جنبش ديني و نهضت علمي در سايه آن پديد آمد - در دين هزارها فقيه و حكيم و متكلم به وجود آمد و در علوم و فنون هزاران مترجم و رياضي دان و فلكي و داروگر و طبيب و حكيم و فيلسوف و شيمي دان و فيزيك شناس و عالم اجتماعي پيدا شدند.

قدرت علمي و توسعه فرهنگ و معارف دولت عباسي كه نظير آن در عالم پيدا نشده از تهيه زمينه افكار تعليمي اين دو امام بزرگوار پديدار گرديد - ميليون ها كتاب ترجمه شد و چندين دانشگاه بزرگ در جهان اسلام به وجود آمد كه بغداد - بصره - قاهره - مراكش - اسپانيا از مراكز اصلي آن بوده است.

مترجمين بزرگي كه به وجود آمدند روي تشحيذ افكار مسلمين بود كه پرتو انوار علمي



[ صفحه 426]



امام 5 و 6 متخصصين بسياري در علم كلام - فلسفه - طب - رياضي - شيمي - داروئي - فلسفه حكمت يوناني و اسلامي و الهي تربيت شدند و هر يك مشعل فروزان يك گوشه اي از كشورهاي اسلامي گرديدند.

ما شرح مفصل تاريخ سياسي اسلام را در كتاب «جهان اسلام و اسلام در جهان» شرح داده ايم. [1] .