امام باقر عليه السلام مي فرمايد: بنده ي خدا به مرتبه ي بندگي نمي رسد مگر آن كه از همه ي خلق ببرد و تنها به او توجه كند. [1] .

چون شناخت ارزشهاي ديني و پي بردن به فلسفه احكام، نياز به فرا گرفتن علم و كسب دانش دارد و با توجه به اهميتي كه قرآن و پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله وسلم براي علم آموزي قايلند، امام باقر عليه السلام براي شناخت و آگاهي كامل از احكام و دستورات الهي، امت اسلامي را به تحصيل و كسب دانش فرا خوانده است.

آن حضرت در سخنان گهربار خود به توصيف دانش و برتري دانشمند بر عابد پرداخته و تحصيل علم را حسنه و طلب آن را عبادت و تلاش در اين راه را جهاد دانسته، مي فرمايد: علم را فرا گيريد زيرا تحصيل علم حسنه و طلب آن عبادت و بحث درباره ي مسائل علمي تسبيح و كوشش در جستجوي علم، جهاد و آموزش آن به ديگران صدقه و قرار دادن آن در اختيار اهلش مايه ي تقرب به خداست، دانش، ميوه ي بهشت است، مونسي به هنگام ترس، همدمي در غربت و دوستي در وقت تنهايي و راهنمايي در خوشيها و



[ صفحه 53]



ياوري در سختيها و موجب ارجمندي نزد دوستان است. [2] .

و فرموده است: علم در انسان درختي را ماند كه ريشه اش عقل است و نيز در تعليم علم به اهل ايمان و پاكي مي فرمايد: خداوند رحمت كند بنده اي را كه علم را زنده كند. از امام سؤال شد زنده كردن علم به چيست؟ فرمود: به اين كه علم را با اهل دين و تقوي در ميان گذاشته و با آنان مذاكره كند [3] معلم و فرا گير هر يك پاداشي دارند، اما پاداش معلم برتر است، پس علم را از اهل آن فرا گيريد و به ديگران بياموزيد همان گونه كه عالمان به شما آموزش دادند و دانش خود را در اختيار شما قرار دادند [4] امام فرمود: عالم و دانشمندي كه مردم از دانش و تقوايش بهره گيرند برتر از هفتاد عابد است. [5] امام باقر عليه السلام سوگند ياد كرده مي فرمايد: مرگ يك عالم در نظر شيطان بهتر از مرگ هفتاد عابد



[ صفحه 54]



است [6] امام در سخني ديگر سوء استفاده از علم را منع كرده و فرموده است: كسي كه علم را بياموزد تا با علم خود بر دانشمندان فخر فروشد، يا با افراد ساده لوح جدل و ستيزه كند، يا نظر مردم را به خود جلب كرده و شيفته ي خود سازد، جايگاه او در آتش است، همانا رياست جز براي اهل آن شايسته نيست [7] .

در مورد اخلاق، امام مي فرمايد: سه صفت است كه از ارزشهاي والاي اخلاقي به شمار مي آيند: عفو و گذشت نسبت به كسي كه به تو ستم كرده است، پيوند و برقراري رابطه ي دوستي با كسي كه از تو بريده است و بردباري نسبت به كسي كه در برابر تو رفتاري جاهلانه و خشمگينانه داشته است [8] .

جوان: امام باقر عليه السلام تنها راه انسانها به سوي كمال را معرفت و آشنايي آنها به حقايق اسلام دانسته كه مهمترين اصل علمي و عملي است و در اين مورد فرموده اند: هيچ عملي بدون معرفت پذيرفته نمي شود و معرفت هم بدون عمل ممكن نيست، هر كه رشد ذهني يابد و خدا را بشناسد، همان معرفت او را به عمل راهنمايي و



[ صفحه 55]



به انجام وظايف ديني مي كشاند و آن كه از معرفت به دور افتد بي شك عملي منطبق با دستورات اسلام نخواهد داشت [9] .

به ياد دارم كه در مورد شخصيت انسانها از امام سؤال شد: با ارزش ترين مردم كيست؟

امام فرمود: هر كه وابستگي به دنيا را براي خود ارزشي نداند [10] يعني شخصيت را به مقام و ثروت نداند.

و درباره پر حسرت ترين مردم مي فرمود: بيشترين حسرت در قيامت نصيب كسي است كه عدالت را بستايد اما خود در برخوردهاي اجتماعي بر خلاف آن عمل كرده و ستمگرانه رفتار كند [11] .

همچنين فرمود: كسي كه دنياي خود را در طلب آخرت ترك يا آخرت را به جهت طلب دنيا رها كند از ما نيست [12] .

و همچنين فرمود: سستي و تنبلي زياني بزرگ به معنويت و دنياي شما وارد مي كند

[13] .



[ صفحه 56]



در مورد خوش خلقي فرمود: رويي گشاده و چهره اي همراه با تبسم، محبت آور و مايه ي تقرب به خدا است، ترشرويي و قيافه اي عبوس و گرفته مايه ي بيزاري و نفرت ديگران و دوري از خداست [14] .