امام باقر عليه السلام در مورد تواضع فرمود: فروتني آن است كه انسان راضي باشد به نشستن در جايي كه از مقتضاي شرف و شخصيت او پست تر باشد و ديگر اين كه سلام كني به هر كس كه با او برخورد مي كني و مجادله را اگر چه حق تو باشد ترك كني. [1] .



[ صفحه 62]



امام فرمود: چهار چيز است كه از سرچشمه هاي نيكي است، مخفي كردن نيازمندي و حاجت خود، پوشاندن درد، پنهان نمودن صدقه و بخشش و پوشاندن مصيبت [2] .

امام باقر عليه السلام فرمود: با انسانهاي منافق، آنان كه بر زبان سخني آرند و در دل بدان پايبند نيستند، با زبانت سازش كن و دوستي و محبت خالص خود را براي مؤمنان قرار ده و اگر شخصي يهودي با تو همنشين شد در همنشيني با او نيكويي كن [3] .

استاد: بايد گفت: امام باقر عليه السلام در كنار تشويق انسانهاي مؤمن به ايجاد روح برادري و برقراري روابط صميمانه با افراد جامعه، هشداري نيز به خطرات و عواقب وخيم پاره اي از معاشرتها و روابط منحرف كننده داده و فرموده است: به حق قيام كن و از آنچه به تو مربوط نيست دوري كن و از دشمن خود بر حذر باش و از دوستان متفرقه نيز اجتناب كن، مگر اينكه امين و خداترس باشد، با فاجر هم صحبت مشو و او را بر اسرار خويش آگاه مكن، در كار خود با كساني مشورت كن كه از خدا مي ترسند [4] .



[ صفحه 63]



همسفر: خدايت نگهدارد سخناني آموزنده از مولايم به زبان راندي، اكنون توصيه اي از امام باقر عليه السلام به عمرو بن ابي المقداد در مورد صداقت و راستگويي به يادم آمد، بيانش را لازم مي دانم، تا شايد روشنگر راهمان باشد. او مي گويد: اولين بار كه براي درك محضر درس امام به خدمتش رسيدم، فرمود: راستگويي را فرا گيريد پيش از اين كه حديث را بياموزيد [5] .

امام در وظايف شيعيان فرمود: شيعه ي ما نيستند مگر آنان كه تقوي دارند و خدا را اطاعت كنند، آنها شناخته نشوند مگر به تواضع و فروتني و پرداخت امانت و كثرت ذكر خدا و روزه و نماز و نيكي به پدر و مادر و رسيدگي به همسايگان تهي دست و مستمندان و قرض داران و يتيمان و راستگويي و تلاوت قرآن و نگهداري زبان از سخن درباره ي مردم، بجز سخن نيكو و آنان امين طايفه ي خود باشند در هر امري [6] .

استاد: طبيعي است وجود چنين صفاتي در انسان، اخلاق پسنديده و مداراي با مردم را در بر دارد و نتيجه اش برخوردار بودن



[ صفحه 64]



از خير و بركت در نيا و آخرت و آسايش است. و در اين رابطه امام عليه السلام بياني دارد. او فرمود: به هر كه اخلاق نيك و حسن رفتار و مدارا با مردم عطا شده باشد، در دنيا و آخرت از خير و بركت و آسايش برخوردار است و آن كه از اخلاق نيكو و مداراي با مردم برخوردار نباشد، اين حرمان راهي به سوي هر بدي و بلاست مگر اين كه در پناه پروردگار از بدي ها ايمن شود. [7] .

امام باقر عليه السلام درباره ي ولايت ائمه عليه السلام نيز سخني از قول پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم چنين بيان كرد: رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم فرمود: هر كه دوست دارد زندگي كند چون زندگي من و مردنش چون مرگ من باشد و به بهشتي كه خدا مرا وعده داده است وارد شود و به شاخه ي درخت الهي چنگ زند و توسل جويد، پس بايد ولايت و محبت علي بن ابيطالب و اوصياي بعد از او را پذيرفته و از آنان اطاعت كند، زيرا آنان شما را به گمراهي نمي كشانند و از راه هدايت خارج نمي كنند، پس به آنان چيزي نياموزيد زيرا آنان داناتر از شما هستند [8] .



[ صفحه 65]



امام فرمود: صبر بر دو گونه است، صبر در هنگام بلا و گرفتاري كه اين صبري نيك و پسنديده است و صبر برتر ايستادگي در برابر گناه است [9] .

امام عليه السلام به دقت در انتخاب معلم نيز تأكيد فرموده اند: در حضور امام باقر عليه السلام آيه ي «فلينظر الانسان الي طعامه» مطرح شد يعني انسان بايد به غذاي خويش با دقت بنگرد. از حضرت سؤال شد: منظور از غذا چيست؟ امام باقر عليه السلام فرمود: منظور از غذاي علم و دانش است و انسان بايد بدقت توجه كند، علم را كه غذاي روحاني اوست از چه كسي فرا مي گيرد [10] .

در اين جا امام باقر عليه السلام سفارش فرمودند كه در انتخاب معلم دقت شود مبادا علم كه غذاي روح است از سرچشمه اي آلوده كسب شود و روح وجان انسان را بيمار و تباه كند، زيرا انسان تركيبي از جسم و روح است و هر دو جنبه ي آدمي به غذا نياز دارد، جسم انسان به غذاي مادي و روح او به غذاي روحاني محتاج است. و همان گونه كه در غذاي جسمانيش دقت كند به غذاي روحاني خود نيز بايد با تأمل بنگرد.



[ صفحه 66]



همسفر: فدايت شوم در اين مدت به اخلاص و صفاي باطن توپي بردم و دانستم كه تو با عشق به معرفت حق و قرب و اتصال به او زماني بس دراز از عمر با بركت خود را در راه پي بردن به اسرار وجود و معارف حقه اسلام مصروف داشته و از شكافنده ي علوم بهره گرفتي، اكنون از تو مي خواهم مرا دعا كني چرا كه دعا سبب جلب رحمت و عنايت ذات اقدس باري تعالي است نسبت به بندگان و در سوره ي مؤمن صريحا اجابت دعا را تعهد فرموده است. «قال ربكم ادعوني استجب لكم» [11] پروردگار شما فرمود: مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم.