امام باقر عليه السلام اگر چه بر اثر سلطه ي حكومت طاغوت ها، از نظر سياسي منزوي بود و اعتراضات او به صورت يك نهضت سياسي همه جانبه براي سرنگوني رژيم بني اميه نيانجاميد، با اين كه در اين راه تا سر حد شهادت حركت كرد، ولي او دريافته بود كه فرهنگ تشيع در انزوا قرار گرفته، و زير چكمه ي جلادان اموي، بي رمق مانده است. از اين رو لازم بود به يك انقلاب وسيع فرهنگي دست بزند و با تشكيل حوزه ي علميه و تربيت شاگردان برجسته، فقه آل محمد صلي الله عليه و آله و خط فكري تشيع را آشكار سازد، با توجه به اين كه همين موضوع زمينه عميق و بنيان كن براي مبارزه با طاغوتيان خواهد شد، و در دراز مدت، شيعيان را به صحنه مي آورد، و مكتب اهل بيت عليهم السلام را زنده خواهد كرد و با توجه به اين كه سنگ زيرين و اساس انقلاب و قيام، نهضت فكري و فرهنگي است، بر همين اساس امام باقر عليه السلام زمينه سازي بسيار عميق و خوبي در اين راستا نمود و پس از او فرزند برومندش امام صادق با تشكيل حوزه ي علميه با چهار هزار نفر شاگرد، آن را به ثمر رسانيد، و به عنوان يك دانشگاه عظيم اسلامي، در تاريخ اسلام آشكار و ماندگار ساخت.

بنابراين مي توان گفت: «امام باقر عليه السلام مؤسس و بنيانگذار حوزه ي علميه شيعه، و نهضت فكري و انقلاب فرهنگي تشيع بود.» [1] .



[ صفحه 28]



امام باقر عليه السلام شاگرداني مانند: محمد بن مسلم، زرارة بن اعين، ابوبصير و بريد بن معاويه را تربيت كرد كه امام صادق عليه السلام فرمود: اين چهار نفر، مكتب و احاديث پدرم را زنده كردند. [2] .

در اين حوزه، شاگردان برجسته ي ديگري برخاستند مانند: جابر بن يزيد جعفي، ابان بن تغلب، كيان سجستاني، حمران بن اعين، سدير صيرفي، ابوصباح كناني، عبدالله بن ابي يعفور و... كه هر كدام محدثي بزرگ و مجتهدي عالي مقام بودند، و در نقل احاديث امام باقر عليه السلام و تشكل فقه تشيع، و زمينه سازي براي يك نهضت وسيع فكري و علمي، نقش به سزايي داشتند، براي آن كه با حوزه ي علميه امام باقر عليه السلام آشناتر شويم، در اين جا به شرح كوتاهي از چند نفر از شاگردان برجسته ي او مي پردازيم: