امام باقر (ع) وقتي باب اجتهاد را به روي دانشمندان گشود، عده اي با اتخاذ برخي شيوه هاي نادرست در اجتهاد، مانند «قياس» و «استحسان» استنباط احكام شرعي را با خطري جدي روبه رو كردند. آنان با قوانيني اين گونه، گاه به مخالفت با نص كتاب و سنت و سيره رسول خدا (ص) برخاستند. [1] .

از اين دانشمندان، مي توان از «نعمان بن ثابت» نام برد كه به نام «ابو حنيفه» شهرت يافت. او فتاوي عجيب و قياساتي را وارد كرد و بر پايه گمان و سليقه خود فتواهايي داد كه اين فتاوي اكنون در دست است. [2] از ديگر اين افراد مي توان از «سفيان بن سعيد بن مسروق» مشهور به «سفيان ثوري» نام برد كه برخي نيز او را از اطرافيان امام صادق (ع) ذكر كرده اند. [3] از او نيز رواياتي در دست است كه دلالت بر كژانديشي او دارد. آنان گاه مورد لعن اهل بيت عليهم السلام نيز قرار مي گرفتند. [4] .

آنچه اهميت دارد اين است كه اين گونه برداشت هاي اشتباه و به كار گيري شيوه هاي نادرست در استنباط احكام، همواره مورد ذم اهل بيت عليهم السلام بوده و بخشي از تلاش هاي امام باقر (ع) را نيز در زمينه مبارزات فرهنگي به خود اختصاص مي داده است. امام براي زدودن اين شيوه و به كارگيري كاركردهاي صحيح اجتهاد به اصحاب وارسته خود مي فرمود:

«سنت رسول خدا قياس بردار نيست. چگونه مي توان قياس را ملاك [استنباط حكم] قرار داد، در حالي كه بر زن در دوران قاعدگي اش قضاي روزه واجب است، ولي قضاي نماز واجب نيست؟». [5] .